M ü n d ə r I c a t

ġəkil. 2.17  Radioaktiv şüaların maneələrdən keçməsi 

 

Ərazinin şüalanma dərəcəsi radioaktivliyi ölçən dozimetrik cihazlarla 

təyin  olunur.  İnsanın  radioaktivliyə  davamlığı  14-18  mikrorentgen/san. 

---

169 

 

1973-cü  ildə  dünyada  nüvə  sınaqlarının  keçirilməsi  nəticəsində  radioaktiv 

çirklənmə  165  küri,  dünya  okeanında  radioaktiv  çirklənmə  nəticəsində  5 

meqaküri olmuşdur. Buna görə də 1978-ci ildən dünya üzrə atmosferdə kos-

mosda və su altında nüvə silahlarının sınağı qadağan olundu. 

Atom  partlayışı  zamanı  əmələ  gələn  ayrı-ayrı  izotopların  yarımpar-

çalanması müxtəlif dövrlərdə davam edir. Bu baxımdan 2 izotop-stronsium-

90 25 il ərzində parçalanma gedir,  yerə düşərkən yemləmə nəticəsində inə-

yin südünə keçir, sezium-137 yarımparçalanması 33 il il davam edir. Dün-

yada  2000-dən  artıq  nüvə  silahı  sınaqdan  keçirilib  (onlardan  500-ü  atmos-

ferdə). Bu partlayışlar zamanı ətaraf milyon kürilərlə Sz

137

, St

90

 və digər ele-

mentlər daxil olur. 

Atom elektirik stansiyalarında nüvə reaksiyaları zamanı sadəcə olaraq 

0,5-1,5 % nüvə yanacağı istilik enerjisinə çevrilir, qalan 98,5-99,5% hissəsi 

isə  atom  reaktorlarında  tullantı  şəklində  toplanır.  AES-dan  alınan  tullantı-

ların tərkibində radioaktiv maddələr- 

238

U, 

239

Pu, 

137

Sz, 

90

Sr  stronsium  və.s 

olur. Reaktorların 180t nüvə yanacağı saxladığını nəzərə alsaq, o zaman nü-

və yanacağı qalıqlarının utilizasiyası və basdırılmasının nə qədər çətin oldu-

ğunu  təsəvvür  etmək  olar.  Atom  elektrik  stansiyalarında  elektrik  enerjisi 

alındıqda ildə 20000m

3

 aşağı aktivlikli radioaktiv tullantı, 10000m

3

 miqdar-

da isə yüksək aktivliyə malik radioaktiv tullantı alınır. Radioaktiv tullantılar 

maye  və  bərk  halda  olur.  Onların  aqreqat  halından  asılı  olaraq  basdırılma 

şərtləri dəyişir.