M ü n d ə r I c a t

Torpağın pozulmasına görə ekosistemin vəziyyətinin ayrılması 

 

Göstərici 

H 

P 

K 

B 

Torpağın münbitliyi,%Potensi  >85 

65-85 

65-25 

<25 

Humusun miqdarı, ilkinə görə 

%-lə 

>90 

70-90 

30-70 

<30 

Torpağın  ikinci  duzlaşma 

sahəsi % 

<5 

5-20 

20-50 

>50 

Torpaq horizontunun yuyulma 

dərinliyi 

 

A

1

və ya

 

0,5 

A horzontı 

yuyulub 

A  və  AB 

horizontları 

qismən 

yuyulub 

A və B 

horzontları 

yuyulub 

Külək 

eroziyasının  sahəsi 

(tamailə sovrulmuş torpaqlar), 

% 

<5 

10-20 

20-40 

>40 

 

  Məkan  kriteriyası  ekosisteminin  zədələnməsi  sahəsinin  qiymətlən-

dirilməsi  üçün  pozulma  dərəcəsini  nəzərə  almaqla  böyük  əhəmiyyət  kəsb 

edir. Əgər pozulma sahəsi böyük deyilsə, onda eyni təsir zamanı az pozul-

muş sahənin bərpası geniş pozulmuş sahəyə nisbətən daha tez bərpa olunur. 

Əgər  pozulma  sahəsi  yol  verilən  sahəni  keçirsə,  onda  mühitin  pozulması 

praktiki  olaraq  geri  dönməyəndir  və  fəlakət  (qəza)  səviyyəsinə  daxil  olur. 

Məsələn,  on,  hətta  yüz  kilometrlərlə  meşənin  yanması  praktiki  olaraq  geri 

dönəndir,  çünki  meşə  bərpa  olunur  –  bu  fəlakət  deyil.  Ancaq  əgər  meşə 

yanğınları  sahəsi  və  ya  bitki  örtüyünün  digər  texnogen  pozulma  formaları 

10-100 min hektarlarla olduqda ekoloji vəziyyət geri dönməyəndir və hadisə   

fəlakət  kimi  təsnifləşdirilir.  Beləliklə  qəza  pozuntularının  ölçüsü  kifayət 

qədər  böyükdür  və  V.V.Vinoqradova  görə,  bitki  örtüyünün  tipindən  və 

geoloji-geoqrafik şəraitdən asılı olaraq 10...100 min ha keçir.  

Pozuntular  nə  qədər  ciddi  olarsa,  onun  təsirinin  görünən  sahəsi  bir  o 

qədər  çox  olar.  Ekoloji  pozulma  zonasının  məkan  kriteriyası  kimi  tədqiq 

olunan ekosistem sərhədlərində dövriyyədən çıxarılmış torpağın nisbi sahəsi 

götürülür.  Hətta  normal  bitki  örtüyündə  pozulmuş  torpaqların  nisbi  sahəsi 

5%-ə  çata  bilər,  ekoloji  fəlakət  zonasında  isə  50%-dən  çox  olur.  Tematik 

kriteriyalarla  üzə  çıxan  pozulmanın  eyni  mərhələsində  pozulmanın  nisbi 

---

226 

 

sahəsinin  artması  təhlükənin  daha  yüksək  səviyyəsinə  uyğun  gəlir.  Bu 

100...200  min  ha  sahəli  adminstrativ  rayon  üçün  matritsa  kimi  ifadə  oluna 

bilər.  Aşağıdakı  cədvəldə  belə  matritsanın  nümunəsi  verilmişdir.    (Cədvəl 

2.53)