M ü n d ə r I c a t

Sahələrin pozulma dərəcəsinə görə zonaların təsnifatı 

Pozulma  

N 

R 

B 

F 

Motədil 

<70 

<30 

<30 

<20 

Orta 

<10 

>40 

>40 

>30 

Güclü 

>5 

<40 

<30 

>40 

---

227 

 

Dinamik  kriteriyalar    -  təbii  mühitin  əlverişsiz  dəyişmələrinin  artma 

sürətinə  görə  ekoloji  pozulma  zonalarının  üzə  çıxarılması  üçün  daha  eti-

barlıdır  (ağır  metalların  toplanma  sürəti,  mütəhərrik  qumların  sahələrinin 

artma sürəti).  

Ekoloji  pozulma  zonalarını  üzə  çıxaran  statistik  kriteriyalar  onların 

bütün  şübhəsizliyi  ilə  öyrənilən  situasiyanın  obyektiv  qiymətləndirilməsi 

üçün  kifayət  deyil,  çünki  onlar  fəlakətin  həqiqi  təsviri  haqda  tam  təsəvvür 

yarada  bilmir.  Qeyd  etmək  lazımdır  ki,  böhran  və  fəlakət  əlamətləri  olan 

təbii  sabit  zonalar  var  ki,  onlar  nə  antropogen,  nə  də  dinamik  mənşəli 

deyillər. Belə ki, məşhur biokimyəvi əyalət (məsələn, Cənubi Uralda və  ya 

Altayda)  statistik  biokimyəvi  göstəricilərə  görə  ekoloji  böhran  zonasına 

daxil  edilə  bilər.  Bununla  yanaşı  dinamik  kriteriyalara  görə  onlar  belə  de-

yillər, çünki torpaqda və bitkilərdə metalların yüksək miqdarda qatılığı artıq 

antropogenezə qədər var idi. Eynilə də başlanğıcdan bərk olmayan qumları 

– davamlı təbii eroziya komplekslərini (məsələn, Arçadinsk) ekoloji fəlakət 

zonası hesab etmək olmaz.    

Dinamik  kriteriyaya  görə  V.V.Vinoqradov  bitki  örtüyünün  dinamiz-

mini  dörd  sinfə  bölür.  Sabit  ərazilər  –  orta  çoxillik  və  dövri  fluktasiyaya 

uğrayan sahənin ildə dəyişmə sürəti yalnız 0,5% - dən az olur. Orta dinamik 

ərazilər  –  ildə  dəyişmə  sürəti  sahənin  1...2-ni  təşkil  edir,  tam  dəyişmə 

50...100 ildə baş verir və ekoloji böhran vəziyyətinə uyğun olan zəif biruzə 

çıxan  rejim  formalaşdırır.  Güclü  dinamik  ərazilər  -  ildə  dəyişmə  sürəti 

sahənin  4%  -indən  çoxunu  təşkil  edir,  tam  dəyişmə  25  ildən  az  müddətə 

başa  çatır  və  belə  ərazilər  ekoloji  fəlakət  zonalarına  uyğun  gəlir.  Ekoloji 

fəlakət  zonaları  seçilərkən  müşahidələrin  əsaslı  surətdə  davam  etdirilməsi 

lazımdır. Hesab olunur ki, dəyişmənin xətti sürətini dəyişmək üçün minimal  

müddət  8...10 il, qeyri-xətti üçün isə 20...30 il təşkil edir.