M ü n d ə r I c a t

ġəkil  2.46.  Çirkləndirici maddələrin balığın orqanlarında paylanması  

 

Dioksinlər (şəkil 2.47) XX əsrin 70-ci illərində dioksinlərin supertok-

sikant olduğu ümumplanetar miqyas aldı. Onun bəşəriyyətə təhlükəlilik də-

rəcəsini  nüvə  silahlarının  tətbiqinin  nəticələrinin  təhlükəsi  ilə  müqayisə 

etmək  olar.  İnsan  və  ətraf  mühit  üçün  4  qarışıqlı  dioksinlər  xüsusilə  təhlü-

kəlidir  –  2,3,7,8  –  TXDD  (tetraxlordibenzo-n-  dioksin),  mikroprimes  kimi 

kompleks  təsirli  pestisidlərin  tərkibinə  daxil  olur.  Dioksinlərin  ən  mühüm 

kimyəvi  xassəsi  güclü  turş  və  qələvi  məhlullarda  hədsiz  sabit  qalmasıdır, 

oksidləşdiricilərə  qarşı  yüksək  davamlıdırlar.  Dioksinlərin  torpaqda  yarım-

parçalanma  dövrləri  10  ildir,  suda  1-2  il.  Dioksinlər  torpaq    hissəciklərlə 

möhkəm  birləşirlər,  ona  görə  də  yağışla  pis  yuyulurlar.  Lakin  dioksinlərin 

torpaqda  mütəhərrikliyi  üzvi  maddələrin  miqdarının  artması  ilə  kəskin 

azalır. Onlar adətən torpağın 15 sm  üst qatında toplanırlar, ən çox miqdarı 

5-10 sm dərinlikdə yerləşir. 

Dioksinlərin yaranma mənbələri və onların canlı və cansız təbiətə da-

xil olması çox müxtəlifdir. Dioksinlər müstəsna texnogen mənşəlidirlər. On-

ların ətraf mühitdə əmələ gəlməsi ilk növbədə xlor üzvi birləşmələrin isteh-

salı və istifadəsi və onların tullantılarının utilizasiyası ilə bağlıdır. Dioksin-

lər havaya sənaye və məişət tullantılarının yaradılması zamanı tüstülər vasi-

təsilə  düşür,  eləcə  də  avtomobillərin  yanacaqlarının  yanmasından  əmələ 

gəlir.  

---

311