M ü n d ə r I c a t

Cədvəl 3.47 

Torpaq ehtiyatlarına antropogen təsirin dərəcəsinin xarakteri 

 

Təsirin dərəcəsi 

Qiymətlən 

dirmə, bal 

                  Torpaq qrupları  

Yüksək 

5 

Sənaye və infrastruktur torpaqları 

Əhəmiyyətli   

4 

Şumlar, çoxillik tingliklər   

Orta  

3 

Mədəni və yaxşılaşdırılmış yem sahələri  

Əhəmiyyətsiz  

2 

Təbii yem sahələri  

Çox az 

1 

Təbii uroçiş torpaqarı  

 

 

Torpaqların  ekoloji-təsərrüfat  vəziyyəti  nisbi  gərginlik  əmsalı  ilə 

xarakterizə olunur, K

н 

:  

  

             

K

н

 = 

,                                       

(3.37)  

 

---

377 

 

burada, F

1-2

 – 1-2 ballıq torpaq sahələri (ha); F

4-5 

 - 4 və 5 ballıq torpaq 

sahələri  (ha).  Əgər  K

н 

≥  1  olarsa,  onda  ərazi  antropogen  təsir  dərəcəsinə 

görə  torpaq  fondu  və  təbii  mühafizəyə  görə  balanslaşdırılmışdır.  K

н   

˂  1 

olduqda ərazi ekoloji təhlükəli olur, ona görə ki, əhəmiyyətli dərəcədə geniş 

şumlanma  və  sənaye  torpaqları  ekosistemdə  destabilləşmə  faktorları    kimi 

təsir göstərir. Belə halda həmin torpaqların sahəsinin azaldılması haqda təd-

bir  görmək  lazım  gəlir,  başqa  sözlə  landşaftda  təsərrüfat  yerlərinin  struk-

turunun optimallaşdırılması prinsiplərini işləyib hazırlamaq lazım gəlir.  

Torpaqların  ayrı-ayrı  kateqoriyalarına  antropogen  təsirləri  nəzərə  al-

maqla, ekoloji fondun torpaqlarının cəmi sahəsi  (F

ef

) aşağıdakı formula ilə 

təyin olunur:       

 

                              

F

ef

 = 0,6F

3

 + 0,8F

2

 +F

1

  

                               (3.38) 

burada, F

1 ,

F

2

 , F

3

 –  müxtəlif antropogen təsirlərə məruz qalan torpaq 

sahələridir (ha).  

Ekoloji mühafizə əmsalı K

em 

 aşağıdakı ifadə ilə hesablanır:  

 

                                              

K

em

 = F

ef 

/ F

                                      (3.39) 

burada, F - ərazinin ümumi sahəsidir (ha).     

Misal. Ərazinin nisbi gərginlik və ekoloji mühafizə əmsallarının təyini 

və  torpaq  ehtiyatlarına  antropogen  təsirin  dərəcəsini  müəyyən  etmək  tələb 

olunur.  

İlkin məlumatlar. (3.48cədvəlinə bax).