M ü n d ə r I c a t

 

Cədvəl 3.48 

Torpaq fondunun strukturu 

 

Torpaqların kateqoriyası 

Sahə, 

min.ha 

Ümumi 

sahədə, %-lə                     

Şum  

1943.4 

64.8 

Çoxillik tingliklər 

27.1 

0.9 

 Biçənək və otlaqlar  

467.6 

15.6 

Meşə torpaqları 

249 

8.3 

Bataqlıq 

32.2 

1.1 

Su altında qalan torpaqlar  

37.2 

1.2 

Yollar 

72.5 

2.4 

Pozulmuş torpaqlar 

10.9 

0.4 

Meliorativ qurğular və münbiliyin bərpa olunması tor 

4.1 

0.1 

Dincə qoyulmuş torpaqlar 

1.4 

- 

Ağac-kol bitkiləri  

67.9 

2.3 

Tikinti-abadlıq torpaqları  

55 

1.8 

Digər torpaqlar  

31.4 

1.1 

---

378 

 

     Həlli.  

1.

 

Cədvəl  3.48  -ə  əsasən  torpaqların  kateqoriyalarını  cədvəl  3.49-də 

olduğu kimi  qruplarda ümumiləşdirirk və onların ballarını mənimsəyirik: 1 

– meşə torpaqları, bataqlıq, su altında olan torpaqlar, ağac-kol bitkiləri; 2 – 

biçənək və otlaqlar; 3 – dincə qoyulmuş və digər torpaqlar; 4 – şum, çoxillik 

əkinlər,  meliorativ  tikinti  torpaqları;  5  –  yollar,  pozulmuş  torpaqlar,  abad-

lıqlar.  

2.

 

(3.37)  nisbətinə  əsasən  1-2  və  4-5  bal  antropogen  təsirə  məruz 

qalmış  torpaqların  sahələrini və  gərginlik  əmsalının  qiymətini  təyin  edirik:  

F

1-2

 = 853,9 min ha, F

4-5

 = 2113 min ha, K

н

 = 0,4.  

3.

 

(3.38) formuluna əsasən  ekoloji fondun torpaqlarının sahəsini: F

эF 

= 780,1 min ha  və ekoloji mühafizə əmsalını K

эз 

= 0,26  tapırıq.  

4.

 

K

н

  =  0,4  olduqda,  yəni  1-dən  kiçik  olduğundan  ərazi  ekoloji  təh-

lükəli sayılır, əsasən də,  64,8 %  şum torpaqları olduqda.  Antropogen təsir 

və təbii mühafizə dərəcəsinə görə balanslaşmağa çatmağın perspektivi şum 

torpaqlarının sahəsinin azaldılmasında görünür.    

Aqroekosistemlərə  kənd  təsərrüfatı  fəaliyyətinin  təsirinin  qiymətlən-

dirmə  ölçüsü  kimi  əkinçiliyin  ekolojiləşdirilməsinin  göstəricisi  istifadə 

olunur  - K

qm

 (Jitin Y.İ. və b., 2002):  

 

    























n

i

qu

eq

mr

k

qi

o

q

em

M

M

M

P

f

K

M

K

Y

K

1

)

(

я

            (3.40) 

 

burada,  У-  bitkinin  məhsuldarlığı  və  onların  miqdarı  (n),  К

q 

–  bitki 

qalıqlarının humuslaşma əmsalı, M

o

- verilən üzvi gübrənin kütləsi, К

qi 

- üzvi 

gübrələrin  humuslaşma  əmsalı,  f

ə 

–  növbəli  əkində  konkret  bitkinin 

sahəsinin payı, р

к 

– növbəli əkinin rotasiyası dövründə bitkinin təkrarlanma 

əmsalı, 

 

M

mr 

- humusun minerallaşma kütləsi və biçindən sonra qalan qalığın 

miqdarı, M

er

–torpaq eroziyası nəticəsində itirilən humus maddəsinin kütləsi, 

 

M

ru

– məhsulun yaranmasına sərf olunan humusun miqdarı.  

(3.40)  formulunda  K

em 

=  0,3-0,4  qiyməti  əkinçilik  sisteminin  kifayət 

qədər ekolojiləşmədiyi və aqrolandşaftın davamsızlığını göstərir.  

  

 

                      

---

379