M ü n d ə r I c a t

4.5. 2. Peyin axınlarının təmizlənmə üsulları və utilizasiyası  

Heyvanların  burdaq  dövrdə  peyinin  utilizasiyasının  texnoloji  sxemi 

belədir:  

 ●  peyini  bərk  və  maye  fraksiyalara  ayırmaqla  (birincini  ştabeldə, 

ikincini isə - aerotenklərdə və digər qurğularda zərərsizləşdirmək və təmiz-

ləmək  üçün  yerləşdirirlər,  hansı  ki,  onlardan  nohurlara  -  durulaşmış  axın-

ların toplayıcılarına və suvarılan əkinçilik tarlalarına daxil olurlar) çoxmər-

hələli təmizlənmə (hidro yuma tətbiq etməklə); 

 ●  axınların  torf  -  kompost  istehsalı  üçün  istifadə  olunması,  hansı  ki, 

tarlalara  biotermiki  zərərsizləşdirmə  üçün  daşınır  (bu  üsul  kiçik  fermalar 

üçün tövsiyə olunur);   

●  toplayıcı - nohurların və peyin saxlanma  yerlərinin köməyilə peyin 

axınlarının  təmizlənməsi  (hidroyuma  zamanı  tullantılar  qəbuledicilərə  və 

xəndəklərə  yönəldilir,  burada  maye  fraksiyalara  ayrılır,  zərərsizləşdirilir  və 

---

401 

 

filtirləmə  sahələrinə  göndərilir;  bərk  faza  kənd  təsərrüfatı  yerlərinə  yönəl-

dilir);     

●  təbii  su  hövzələrində  tullantıların  öz-özünə  təmizlənməsi  və  utili-

zasiyası, nə vaxt ki, durulaşdırılmış maye təmizləyici qurğulardan toplayıcı-

nohurlara  və  sonra  isə  su  hövzələrinə  axır,  çöküntü  isə  gübrə  hazırlanması 

üçün istifadə olunur;  

● maye peyinin anaerob emalı (metanogenez) və ya qıcqırdılması, to-

xumları isə hansı ki, patogen mikroorqanizmlərin hesabına mənv olur, peyin 

xoşagəlməz  qoxusunu,  alaq  otlarının  toxumları  isə  cücərmə  qabiliyyətini 

itirir (eyni zamanda yanacaq alınır - metan).   

Peyinin maye və bərk fazalara ayrılması  vibrofiltrlərın, sentrafuqa və 

ya  vibrodivarların  şnek  preslərinin  köməyilə  həyata  keçirilir.  Bu  zaman 

peyinin  nəmliyi  90..95  %-dən  62...65%-dək  azalır.  Peyinin  bərk  fazasını 

xəndəklərdə biotermiki öz-özünə qızışma hesabına 60...70

0

C-də zərərsizləş-

dirirlər.  Bərkidilmiş  peyin  və  ya  səpilən-peyin  müxtəlif  kənd  təsərrüfatı 

bitkilərinin,  o cümlədən  tərəvəzərin  açıq  və  örtülü qruntda  becərilməsində 

istifadə olunur.    

Maye  peyinin  aerasiya  yolu  ilə  -  peyin  yerləşdirilmiş  həcmə  havanın 

üfürülməsilə  (isveç  sistemi  ―Likom‖),  pasterizə  etmə  (70...80

0

C-dək  qız-

dırmaq), kəskin buxarla sterilizə etmək (120...130

0

C-dək qızdırmaq) yolu ilə 

də maye peyinin zərərsizləşdirilməsi həyata keçirilir. Termiki kontakt - qaz 

zərərsizləşdirilməsində  qaz  axını  maye  peyinin  içərisində  yanır.  Bu  üsulla 

nohurların  lil  çöküntülərini  –  durulaşdırılmış  peyin  axınlarının  toplayıcı-

larını  da  zərərsizləşdirmək  olar.  Bundan  əlavə  peyin  ammonyak,  elektrik 

cərayanı və s. zərərsizləşdirilir.   

Suvarılan  əkinçilik  tarlaları  çirkab  suların,  o  cümlədən  peyin  axın-

larının qəbulu və zərərsizləşdirilməsi üçün nəzərdə tutulur. Meşə əkinlərinin 

və  kənd  təsərrüfatı  bitkilərinin  suvarılması  və  gübrə  kimi  mütləq  istifadəsi 

həyata keçirilir.  

Peyin axınlarının çoxmərhələli təmizlənməsi və utilizasiyasının ümu-

mi texnoloji sxemi şəkil 4.2-də verilir. Bu sxem peyinin zərərsizləşdirilməsi 

üzrə qurğunun həm süni şəraitdə, həm də təbii toplayıcı-nohurlarda, bufer-

nohurlarda,  çirkab  suların  keçdiyi  yoldakı  meşə  əkinlərində,  suvarılan 

əkinçilik tarlalarında, bioloji nohurlarda istifadəsini  nəzərdə tutur.     

          Meşə əkinlərində çirkab sular asılı və sorulmaya cəlb olunan, hansı ki, 

döşənəklə  birgə  iştirakından  allyuvüal  suxurlar  yaranır  və  torpaq  əmələ 

gəlmə  prosesində  iştirak edir;  bioloji və bufer nohurlarda durulaşmış  peyin 

axınları su anbarları, çay və digər su obyektlərinin suları ilə qarışır və günəş 

---

402 

 

şüalarının,  aerasiyanın,  hiqro-  və  hidrofitlərin,  mikroorqanizmlərin  təsiri 

nəticəsində öz-özünə təmizlənir.