M ü n d ə r I c a t

 

Misal. İl ərzində müəssisənin ərazisindən çıxan çirkləndirici maddənin 

kütləsini və çirkab suların həcmini hesablamaq tələb olunur: 

        İlkin  məlumatlar.  Atmosfer  çöküntülərinin  orta  illik  miqdarı  x

0

  =  580 

mm. Bərk örtüyün sahəsi F

b

 = 8400m

2

, qrunt səthi F

t

 = 1700m

2

, qazon F

q 

= 

900m

2

.  Yumaların  sayı  n  =  70  ədəd  .  Bir  yumaya  sərf  olunan  su  g

m 

=  1,5 

l/m

2

. Çirkab suyunda asılı maddələrin miqdarı C

xwv 

= 2100 mq/l; neft məh-

sullarının qatılığı C

xwn 

= 300 mq/l; üzvi maddələrin OBT-yə görə qatılığı C

ob 

t 

= 50 mq/l .  ϑ  = 10

-6

. 

     Həlli: 1. (4.11) forumlarına görə atmosfer çöküntülərindən çirkab suların 

illik miqdarını tapırıq. 

 

W

x

 = 10

 . 

580 

.

(0,7

 . 

8400 + 0,2 

.

 1700 + 0,1 

. 

900 /8400 + 1700 + 900) = 3329 m

3

 

---

418 

 

2.  (4.12)  formuluna  görə  suvarma-yuma  sularının  illik  miqdarını 

hesablayırıq. 

 

W

ω 

 = 100

 .

 70 

. 

0,84 

. 

0,5

 .

 1,5 = 4410 m

3

 

 

3.  İl  ərzində  müəssisənin  ərazisindən  çirkab  suların  cəmi  miqdarını 

(4.13) formulu ilə hesablayırıq. 

 

                   

 

         W

x ω 

 = 3329 + 4410 = 7739 m 

3

 

 

4.Müəssisənin ərazisindən çirkləndirici maddələrin cəmi bərabərdir: 

 

M

xwa

  = 0,000001 

. 

7739 

.

 2100 = 16,252  t /il – asılı maddələr 

 

M

xwn

   = 0,000001 

. 

7739 

. 

300 = 2,322   t/il – neft məhsulları 

 

M

BK  

= 0,000001

 .

 7739 

. 

50 = 0,387  t/il – üzvi maddələr. 

 

 

4.7. Tullantıların suvarma, gübrə və vermikultura  üçün 

istifadəsinin qiymətləndirilməsi 

 

Çirkab  suları  mənşəcə  təsərrüfat-məişət,  istehsalat  və  yaşayış  mən-

təqələri, kənd təsərrüfatı, filiz-şaxta sularına bölünür. 

Təsərrüfat-məşiət  sularında  çirkləndirici  maddələrin  qatılığı  su  axını 

normasından asılıdır və aşağıdakı formula ilə təyin olunur:  

    

                     C

ç

=

1000





g

a

                                             (4.15) 

 

Burada  a

ç

  =  çirklənmə  norması  q/gün;  g

i

-1  insanın  gün  ərzində  işlət-

diyi su norması, l/gün. Bu axınlar zəif qələvi reaksiyası ilə xarakterizə olu-

nurlar, tərkibində biogen və üzvi maddələr var. 

Müəssisə və yaşayış məntəqələrinin çirkab sularında asılı (C = 130 – 

11300  mq/l)  və  üzvi  maddələr,  neft  məhsulları,  biogen  elementlər  və  ağır 

metallar üstünlük təşkil edir. Bir çox hallarda axınların patogen mikroflora 

ilə çirklənməsi mümkündür.  

Kənd təsərrüfatı çirkab suları  -  bu heyvandarlıq  komplekslərinin, tar-

laların, kollektor-drenaj sularının axınlarıdır. Əsas çirkləndiricilər üzvi mad-

---

419 

 

dələr,  azot,  fosfor  və  bərk  hissəciklərdir.  Heyvandarlıq  kompleksi  tullantı-

larda 50 qr/l - ə qədər asılı maddələr olur, bikarbonatların miqdarı 1,5 – 5 q/l 

- ə çatır, bu zaman kalsium ionları üstünlük təşkil edir. 

Filiz-şaxta suları yüksək dərəcədə minerallaşmış olur (C=2600 - 2900 

mq/l),  turş  mühit  reaksiyalıdır,  tərkibində  çoxlu  miqdarda  filiz  elementləri 

(Mu, Fe, Co, Ni, Cu, Zu, Cd, Pb) olur. 

Kimyəvi tərkibi cədvəl 4.29 - da verilmiş çirkab sularından suvarmada 

daha çox istifadə olunur.  

    

Cədvəl 4.29