M u n darij a

Katta guruh 
Katta guruhda asosiy e‘tibor haftadagi o‘zgarish-ni, yil fasllarining 
xarakterli xususiyatlarini ongli o‘zlashtirnshga qaratiladi. Bolalar kecha qay si kun 
bo‘lgani, bugun qaysn kun ekannnn, ertaga qan-sn kun bo‘lishini, haftadagi kunlar 
sonini, ularniNg tartibinn aytishni o‘rganadilar. Bundai tashqari, bolalar Gshl 
fasllarining xarakterli belgilarini o‘zlarnning bu vaqtdagi o‘yinlarini, odamlarning 
ta-biatdagi mehnatlarini annqlaydilar. 
Ma‘lumki, bolalar hafta kunlarnni bir tekisda o‘zlashtirmaydilar. Ular 
yakshanba, shanba va dushanba-mi eng yaxshi eslab qoladilar. 
Y a k s h a n b a — xursandchiliklar bo‘ladigan kun, yaqinlar bilan, ya‘ni 
ota-opa, buvi va boshkalar bilam birga bo‘ladigan kun.Bu kun yaia shunisi bplai 
ham g‘ay-rioddiy kunkp, ba‘ziia bola hayotinipg odatdagi tar-tibi o‘zgaradi: 
buvisining uyida tushlik qplish, meh-monlar kelishi, kinoga borish va h. k. 
Shanba ham yakshanbaga o‘xshagan kun. Bu kunlar-ning bola tomonidan 
haftanipg boshqa kunlaridan alohida ajratilishining sababi shundan iborat bo‘lsa 
kerak.Sh1u narsa ham payqaldiki, bolalar bog‘chada butun sutka davomida 
bo‘lishlari munosabati bilan shanba va yakshanba bilan birgalikda,| 
c h o r s h a n b a n i
ham ajratishadi. Nega? Odatda, ota-onalar bolala-rini 
chorshanbada uylarnga olib ketadilar. Ular shu -ning uchun ham bu kunni yaxshi 
biladilar, uni kutadi-lar.^folalar d u s h a n b a n i ham yaxshi biladilar, chunk^i shu 
kuni ular, yakshanbadan keyin bog‘chada bo‘lishlarining birinch i kunidir. 
Seshanba, payshanba va juma kunlari alohida ahamiyatli voqyealar bilan 
belgilanmagan. To‘g‘risi, juma kunini bolalar dam olish arafasi sifatida, bolalar 
bog‘chasida bo‘lishla-rining dam olinadigan kunlardan oldingi oxirgi kun sifatnda 
yaxshiroq biladilar va ajratadilar. Shunday qilib, kichik bolalarning haftaning har 
xil kunla-rini bilishdek bilimlarni o‘zlashtirishlarida ular -ning faoliyatlari va 
hayajonli kechinmalarining roli haqida gapirish uchui ba‘zp asoslar bor.

---

Shu sababli bolalarni hafta tushunchasi bilan ta-nishtirishni haftaning 
hamma kunlarini o‘zlashtp-rishdaya emas, balki kecha qaysi kun bo‘lganini, ertaga 
qaysi kun bo‘lishini aniqlashdan boshlash ma‘qul. Bunda tarbiyachi oldin 
haftaping yakshanba, dushanba kunlarini, so‘ngra esa, asta-sekin haftaniig boshqa 
kunlariin o‘rgatishni nazarda tutadi. Bolalar hafta kunlarining nomlarini
aytnbgina qolmay, balki ularga oid elementar tavsifnomalar berishlari mu-
himdir. 
Masalan, tarbiyachi mashg‘ulot davomida ushbularni suraydi: Kecha qaysi 
kun edi?» «Ertaga qaysi kun bo‘ladi?» Agar bolalar haftaning kunlarini aytishda 
qnGshalishsa, tarbiyachining o‘zi aytadi. U yakshanba dam olish kuni ekanini 
aytadi. Shu kuni hamma dam oladi. Bolalar bog‘chaga borishmaydi. 
Yakshanbadan keyin du-shapba deb ataluvchi kun keladi. Bu dam olish kunidan 
keyin bolalar bog‘chaga, kattalar ishga boradigan bi-rinchn kun va h.k. 
Shunday qilib, tarbiyachi bolalarni xaftaning kunlari bilan ketma -ket 
tanishtiradi. Bolalar hafta kunlarining nomlarini va ular tartibi ni yaxshi eslab 
qolishlari uchun, ularning e‘tiborini hafta kunining nomi bilan uning tartibi 
orasidagi bog‘lanishga qa-ratish kerak- Masalan, chorshanba — haftaning o‘rtasi 
payshanba—haftaning to‘rtinchi kuni, juma esa haftaning beshinchi kuni va h.k.
Bolalar hafta qiomlarini farqlash va aytishni o‘rganib olganlaridan keyin, 
kunning hamma nomlarini ketma-ket o‘zlashtirish ustida ish boshlash mumkin. 
Bolalar haftada hammasi bo‘lib necha kun borligini aniqlashadi, ularning tartibini 
aytishadi. Tarbiyachi bolalardan haftaning qaysi kunlarini bilishlarinn, ular 
haftada nechta ekanligini so‘raydi. Haftaning hamma kunp tartibi bilan kelib 
ketishini tushun-tiradi: birinchi kun dushanba, ikkinchi kun seshanba, uchinchi 
kun chorshanba va h.k.
Ta‘limning bu bosqichida hafta kunlari tartibini yaxshi eslab qolish uchun 
rasmlardan — haftaning hamma kunlari tasvirlangan simvollardan foydala -nish 
maqsadga muvofiq. 
Bolalarga ko‘rsatish uchun katta doira (diametri 35 smli) olish mumkin. 
Unda har xil rangli doirachalar (diametri 8 sm. li) tartibi bilan terib qo‘yilgan. Bu 
doirachalarning ichiga esa 1 dan 7 gacha sonlar yozilgan kichik doirachalar (hafta 
kunlari tartibiga mos ravishda 7 ta doiracha) joylashtirilgan. Har xil rangli 
doirachalar bunday joylashtirildi: qora, kulrang, ko‘k, yashil, sariq, nimrang, qizil. 
Katta doira o‘rtasiga harakatlanadigan strelka joylashtirilgan. 
Har qaysi bola alohida hafta kunlarini belgi-lovchi rangli donrachalar oladn. 
Tarbiyachi bolalardan so‘raydi: «Hafta kunlarinn kattalar qanday bilishad i?» 
Bolalar: kalendardan bilishadi. 
Tarbiyachi: biz ham hafta kunlarini kalendardan yilishni o‘rganib olamsz. 
Bizda bunday kalendar bo‘-ladi (ko‘rsatadi). Siz hafta yetti kundan iboratliginn 
bilasnz: dushanba, seshanba, chorshanba, iayshanba, juma, shanba va yakshanba. 
Istalgan kunni bnzning ka-lendardan doirachalardagi raqamlardan bilish mumkii, 
Undagi qora doira dushanbani bildiradi. Dushanba haftaning birinchi kuni. Shu 
sababli qora fonda bittagnna oq doiracha. Navbatdagi doira kulrang, unda ikkita 
oq doiracha. U haftaning ikkinchi kuni— seshanbani bildiradi va h.k. 

---

Bolalar o‘z doirachalarnni qaraydilar, bitta oq doirachali qora doirani 
topadilar. Bu dushanba. Bolalar shu usulda ketma-ket qaraydilar va barcha 
doirachalarni aytishadi. 
Shundan keyin tarbiyachi strelka bilan rangli doirachani—kalendardagi hafta 
kunlarini ko‘rsatadi. Bolalar o‘zlaridagi doirachalardan xuddi shundaylarni 
topadilar va ularni aytadilar; hamma doirachalarni qator qilib joylashtiradilar va 
hafta kunlarining hammasini tartibi bilan aytib chiqadilar. Bolalar hafta kunlarini 
to‘g‘ri va teskari tartibda ayta ola-dilar, sanoq bo‘yicha haftaning to‘rtinchi yoki 
beshinchi kunini aniqlaydilar, aytilgan kun qaysi kunlar orasida, aytilgan 
kungacha necha kun o‘tganligini, aytilgan kundan oldin qaysi kun kelishini
aniqlaydilar va «Hafta» kalendarini «Ob-havo» kalendari bnlan yonma-yon osib 
qo‘yish mumkin, bunda bolalar har kuni strelka bilan haftaning o‘tayotgan kunini 
belgilaydilar. 
Katta guruhda kalendar bilan ishlash sanoq bilan tanishilg andan keyin 
o‘tkazilishi kerak. Kalendardan foydalanib tarbiyachi, bir tomondan, «hafta» 
tushunchasining mohiyatini chuqur tushunilishiga ershpadi, ikkinchi tomondan, 
bolalarni miqdor va sanoq bo‘yicha mashq qildiradi. 
Hafta kunlarining nomlari orasidagi farqnigina emas, balki ularning tartib 
raqamlari, kunlar orasidagi to‘g‘ri va teskari bog‘lanishlarni ham ko‘rsatish kerak. 
Buning uchun eng yaxshisi qandaydnr biror-bnr jinsli (doiralar, uchburchaklar va 
h.k.) 1 dan 7 gacha buyumlardan foydalanish kerak yoki 1 dan 7 gacha bo‘l-gan 
raqamlardan foydalanish kerak. 
Katta guruhda sutkaning qismlari haqidagi bilim-lar mustahkamlanadi. Sutka 
qismlarini bola vaqtning obyektiv ko‘rsatkichlari tabiat hodisalari (quyosh yorqin nur 
sochadi — kunduzi; qorong‘ulashdi — kechqurun va h.k.) bo‘yicha ham aniqlay olishi 
kerak- 
Kunning har xil vaqtida faoliyatning har xil turlari bilan shug‘ullanayotgan bolalar 
tasvirlangan rasmlar, fotosuratlar; «Bizning kun», «Davom ettir», «Aksincha» kabi 
didaktik o‘yinlar sutka qismlari haqidagi tasavvurlarni mustahkamlash imkonini bera-dn. 
Tarbiyachi bolalardagi mavjud tasavvurlarga tayanib, tarbiyachi ertalab, kunduzi, 
kechqurun, kechasi birga s u t k a hosil qilishini mustahkamlashni davom ettiradi. 
Turmushda biz ko‘pincha sutka so‘zini k u n d u z i so‘zi ma‘nosida nshlatamiz. Bir kun 
boshqa kun bilan almashinadi. Yetti kun bir haftani hosil qiladi. Haftaning har bir kuni 
o‘z nomiga ega. Du-shapba — haftaning boshlanishi, undan keyin seshanba, chorshanba 
keladi va h.k. Hafta kunlarining nomlari biror aniq faoliyat bilan bog‘lansa (seshanba 
kunlari matematika va jismoniy tarbiya bilan shug‘ullanamiz, payshanba kunlari musiqa 
mashg‘ulotlari bo‘ladi va h.k.), bola uni eslab qolishi oson bo‘ladn. 
Bolalar tartib sanoqni o‘zlashtirib olganlaridan keyin, ularni haftaning har bir kuni nomini 
uning tartibp bilan bog‘lashga o‘rgatiladi.