M u n darij a

Tayyorlov guruhi 
Bu yosh bosqichida bolalarda hafta kunlarining kstma-ketligi; yil fasllarining ketma-
ketligi haqidagi tasavvurlarni mustahkamlash ishi davom ettiriladi. Bolalarni oplarning 
nomlari bilan, hafta kunlarining ketma-ketligi har doim o‘zgarmas ekan-lngn bplan 
tanishtirish kerak. Bu tartib: dushanba, seshanba, chorshanba, payshanba, juma, shanba, 
yakshanba. Yetti sutka hafta hosil qiladi. 

---

Katta guruhda boshlangan ish tayyorlov guruhida ushbu izchillikda davom 
ettiriladi.Bolalar hafta kunlarini to‘g‘ri va tedkari tartib-da aytishni o‘rganadilar. Aytilgan 
kungacha va undan keyin haftada necha kun borligini, ikki aytilgan kun orasida qanday 
kun borligini aniqlaydilar. Aytilgan kunlar orasnda tushib qolganlarini aniqlaydilar. 
Bolalar hafta har doim, sanashni qaysi kundan boshlaganimnzdan qat‘i nazar, o‘z ichiga 
yetti kunni olishi-ni bilishlari kerak. 
Bu masalalarni hal qilish uchun «Hafta» kalen-dari, «Hafta kunlari» kabi 
qo‘llanmalardan foydalaniladi. 
Masalan, katta guruhda «Hafta kunlarn ketma-ketligi» temasini o‘rganishda tarbiyachi 
«Hafta, tizil> kabi didaktik o‘yindan foydalanadi- Bolalarga kar-tochkalar — hafta 
kunlari tarqatiladi, ular shu kartochka bilan guruhda yurishadi. Tarbiyachining «Hafta, 
tizil» signali berishi bilan bolalar o‘z kartochkalaridagi raqamlarga mos ravishda qatorga 
turadilar. Qolgan bolalar haftalar to‘g‘ri tizilga-nini tekshirishadi, hamma kunlarni tartibi 
bilan aytishadi, shundan keyin o‘ynovchilar almashinadi. 
Tayyorlov guruhida shu mashqning o‘zini o‘tkazishda bolalar har qanday kundan 
boshlab saflanadilar. Saflanish uchun signal sifatida hafta kunining nomi: seshanba, 
payshanba va h.k. xizmat qiladi yoki «Qaysi hafta oldin saflanadi?» o‘yini o‘tkaziladi. 
Guruhdagi bolalar soniga qarab, uchta yoki to‘rtta hafta o‘ynaydi, «Haftalar» oldin ikkita, 
so‘ngra esa uchta yoki to‘rtta kolonna (saf) bo‘lib turishadi. Har qaysi bolaning bir 
qo‘lida kartochka —hafta kunining sim-voli, ikkinchi qo‘lida o‘z «haftasn» nipg raqami 
bo‘la-di. Birinchi kolonna («hafta») bolalariga, masalan, bitta uchburchakli, ikkinchi 
kolonna bolalariga ikkita uchburchakli, uchinchi kolonna bolalariga uchta uchburchakli 
kartochkalar tarqatiladi. Tarbiyachining «Haftalar, saflan» signali bo‘yicha har kim o‘z 
o‘rniga turadi. Uyin musobaqa tarzida o‘tkaziladi, tez va xatosiz saflangan kolonna yutib 
chiqadi. Uyinning borishida bolalar kartochkalarini almashtiradilar. 
Katta va tayyorlov guruhlari mashg‘ulotlarida tarbiyachi bolalarga hafta kunlari haqidagi 
masalalarni yechishnn taklif qiladi. Qatta guruhlarda beriladigan topshiriqlar juda sodda 
bo‘lib, ularda haftaning qo‘shni kunlarini bilish talab qilpnadi. (Ertaga biz 
qo‘girchoq teatriga boramiz, bu qaysi kun bo‘ladi? Kecha bizda musiqa 
mashg‘uloti bo‘ldi. Aytilgan kecha haftaning qapei kuni edi? Bugun dushanba. 
Ertaga qaysi kun? Bizda haftaning ikkinchi kunn musiqa, rasm mashg‘uloti esa, 
haftaning uchinchi kuni bo‘ladi-Rasm mashg‘uloti qaysi kuni bo‘ladi? Sherzod 
baliq pviga bordi. U keyingi kuni — juma kuni qaytib kel-di. Sherzod qaysi kuni 
baliq oviga borgan?). 
Tayyorlov guruhida masalalar qiyinlashtiriladi. Masalan: Kamol . buvisinikiga 
dushanba kuni ketdi, ikki kundan keyin esa qaytib keldi. Kamol uyiga qaysi kuni 
qaytib keldi? Dushanba kupi Gulnora ka-sal bo‘lib qoldn. U bog‘chaga keyingi 
dushanba kuni keldi. Gulnora necha kun kasal bo‘ldy? (Bir hafta, 7 kun). Hilola 
seshanba kuni, Ilhom esa undan bir kun keyin teatrga bordi. Ilhom qaysi kuni 
teatrga borgan? 
Katta va tayyorlov guruhlarda bolalarning yil fasllari haqidagi tasavvurlarini 
shakllantirish nshi ham bajariladi. 
Iil fasllari haqidagi bilimlarni shakllapti-rpshda mashg‘ulotlarda rasmlar hamda 
hikoyalar, she‘rlar, topishmoqlar, maqollar kabi og‘zaki materiallardan keng
fopdalaniladi. Adabiyotdan yil fasllarini tasvirlovchi belgilarni ko‘plab topish 

---

mumkin. Tar-biyachining o‘zi yil fasllari haqida topishmoqlar, she‘rlar, maqollar 
to‘plamlarini tuzishi va zarur bo‘lganda ulardan foydalanishi maksadga muvofiq 
bo‘lur .edi. 
Iil fasllari haqidagi bilimlarni shakllantirishga oid dastlabki mashg‘ulotlarda 
tekshirish mavsumlari — qish-yoz, bahor-kuz tasvirlangan rasmlarndan 
foydalaniladi. Tarbiyachi bolalarga rasmlarni ko‘rsatadi va u yokn bu kartochkada 
yilning qaysi fasli tas-virlanganini va nima uchun bunday o‘ylashlarini so‘raydi. 
Bolalar yil fasllarini va ularning xarakterli belgilarini aytadilar. Ular yana u yoki 
bu yil fasllari haqida bilganlarini gapirib berishlari mumkin. Tarbiyachi bolalarga 
yo‘naltiruvchi savollar bilan yordam beradi (savollar o‘yinlar, kishilarning 
tabiatdagi mehnatlari, har xil tabiat hodisalari haqida bo‘lishi mumkin).
Bolalarning bilimlarini mustahkamlash uchun illyustrativ material adabiy 
material bilan qo‘shib foydalaniladi. Masalan, tarbiyachi bolalarga yilning to‘rt 
fasli tasvirlangan har xil kartochkalarni tar-qatadi va qisqa she‘r — topshiriqni 
o‘qiydi. Bolalar javob kartochkani ko‘taradilar va topishmoq yilning qaysi fasli 
haqida ekanini va nima uchun ular xuddi shu kartochkani ko‘targanliklari ni 
gapirib beradilar. 
Bolalar hamma topishmoqni to‘g‘ri topganlaridan keyin, tarbiyachi yozdan 
keyin, qishdan keyin, kuzdan keyin, bahordan keyin yilning qaysi fasli kelishini 
so‘raydi. Kartochkalarni yil fasllarining bir-biri-dan keyin kelish tartibida 
yoyishni taklif qiladi. 
Bolalar yil fasllarining ketma-ketligini yaxshi eslab qolishlari uchun yil va 
uning fasllari simvol-laridan (rasmlarni qarab chiqqanlaridan keyin) foydalanish 
mumkin. Bu to‘rtta teng qismga bo‘lingan va har qaysi qism boshqa rangga 
bo‘yalgan (yaxshisi oq, qizil, sariq va yashil bo‘lgani ma‘qul) doira.
Tarbiyachi bolalardan so‘raydi: «Siz yil fasllari-dan qaysinisini bilasiz? Yil 
fasllari hammasi bo‘-lib nechta?» Shundan keyin doirani ko‘rsatadi va dey-di: 
«Mana bu yil bo‘lsin. U to‘rt qismga bo‘lingan». 
Bolalar doira qismlarini qarashadi. Tarbiyachi bolalarga doiradagi har bir 
qismning rangini mos yil fasli va uning xarakterli belgilari bilan taqqoslashni 
taklif qiladi. 
Doiraning oq qismi qishni bildiradi. Qishda hammayoq oppoq qor bila n 
qoplanadi. Qizil qismn yozni bildiradi- Yezda qizil quyosh yorqin nur sochadi. 
Doirannng yashil qismi baxrrni bildiradi. Bahorda yam -yashil o‘tlar chiqadi, 
daraxtlar yashil yaproqlarini yozadi. Kuz sariq rang bilan belgilangan. Kuzda da -
raxtlarning yaproqlari sarg‘ayadi. 
Tarbiyachi yil fasllarini strelka bilan ko‘rsatadi, bolalar esa, ularni istalganidan 
boshlab ketma-ket aytadilar. 
Masalan, tarbiyachi strelka bilan doiraning u yoki bu qismini ko‘rsatadi, bolalar 
esa o‘z tarqatma materiallaridan yilning berilgan fasliga mos kela-diganini 
topishadi yoki yilning bu fasli haqida she‘r o‘qishadi, topishmoq, maqol
aytishadi. 
Tayyorlov guruhida ham bolalar qish, baxrr, yoz va kuz oylarini aytishnn 
o‘rganadilar. 

---

Bolalar joriy oy bilan tanishtirilady, uning xarakterli belgilarini — tabiat 
hodisalari, bayramlar (agar shu oyda bayram bo‘lsa), odamlarning ta-biatdagi 
mehpatini ta‘kidlaydilar, shu oy haqidagi maqolni eslaydilar. 
Birinchi mavsum — kuz tugashi bilan tarbiyachi «Yil fasllari» qo‘llanmasini 
ko‘rsatadi va tushunti-radn: «Doiraning har qaysi qismi, ya‘ni oq, yashil, qizil va 
sariq qismining har biri yana uchtadan qnsmga bo‘lpngan. Bular oylar. yilning har 
bir faslida uch-tadan oy bor. Hozir noyabr oyi. Bu kuz oyi. Siz yana qaysi kuz 
oylarini bilasiz? «Ularning hammasi tar-tnbi bilan keladi: sentyabr, oktyabr, 
noyabr». 
Yilning har bir fasli o‘tishi bplan tarbiyachi shu faslga mos oylar bilan 
tanishtiradi. Bolalar yo‘l-yo‘lakay oldingi faslning' oylarini eslashadi. 
Maktabga tayyorlov guruhida bolalar mashg‘ulotga ajratilgan vaqtda qilinadigan
ishlarni bajarib ulgurishga o‘rgatiladi. Buning uchun xilma-xil usul-lardan 
foydalaniladi. 
Masalan, tarbiyachi bolalar necha minut shug‘ulla-nishlarini, bu vaqt ichida 
nima qilishlari kerakli-gini aytadi. Mashg‘ulot qismlarining vaqtini belgi-laydi: 5, 
10 daqiqa o‘tdi, «7 daqiqa qoldi», «2 daqiqa nchida siz doirachalarni tartibi bilan 
joylashtirish-ga ulgurishyngiz kerak», «5 daqiqa ichnda», «Toping -chi, topishmoq 
yilning qaysi fasli haqida» o‘yinini o‘y-naymiz va h.k. 
Agar mashg‘ulotlarda qum soatlardan fopdalanilsa, bolalar vaqtning 
o‘tuvchanligini, uning oraliqlari davomiyligini ayoniy ko‘radilar. Shunday qilib, 
vaqt bo‘yicha mo‘ljal olish malakasi kundalik tarbiyaviy pshdagina emas, balki 
mashg‘ulotlarda ham shakllanadi. Tarbiyachi reja materialining hamma bolalar 
tomoni-dan o‘zlashtirilishiga erishadi. Ta‘lim vaqt oraliq -larini, ular ketma-
ketliklarini topishga doir har xil o‘yin va mashqlar shaklida o‘tkaziladi. Bunda 
nllyustrativ material ham, ta‘limning metod va usul-lari ham tobora 
qiyinlashtiriladi. 
Ta‘limning vazifasi eng avval bolalar maktab yoshigacha vaqt o‘lchovining 
alohida birliklarini bilib olishdan iborat bo‘lsin. Bu bilim har xil uzunlikdagi vaqt 
oraliqlarini hissiy aks ettirishga asoslansip, ya‘ni imkoniyatga qarab puxta sensor 
zaminga asosla-nishi kerak. Hissiyot va mantiq, maktabgacha tarbiya yoshidagi 
bolalarda «vaqt sszgisi» deyiladigan ndrok vaqtni yuksak «mantiqiy tushuncha» 
sifatnda aks et-tirish va chamalash (mo‘ljal olish) darajasnni rivoj-lanishiinng 
zarur shartidnr. 
Ta‘limning vazifasi vaqt o‘lchovining (soat, hafta, oy, yil va h.k.) har bir 
alohida birligi ichidagn kom-ponentlari orasida mavjud bo‘lgan sistemali xarak -
teri, shuningdek barcha mavjud birliklar orasidagp sistemali va o‘zaro bog‘liqlikni 
tushunish uchus bolaga yordam berishdan iborat. Bu bog‘lanishni ko‘rsatpsh, 
uning uchun xarakterli bo‘lgan miqdoriy muposabat-larnn ochnsh— demak, 
bolalarni etalonlar yagopa sis-temasining alohnda birliklarini tushunishga 
1
yaqin-
lashtirishdir- 
Bolalarda takomillashayotgan vaqt munosabatlarp -ning akslanishi bolaning 
turli-tuman amalip va aqliy faoliyatida, uning obyektiv faoliyatipipg o‘rab olingan 
tomonlari orasidagi munosabatlarn doprasi-da maksimal ifodasini olishi muhimdir. 
Shu bilan bolalar bog‘chasida bolalarda vaqt bo‘yicha mo‘ljal olish malakasnni 

---

rivojlantirish ishi tor mutaxassns-likka xizmat qilishi emas, balki bolalar shaxsini 
butunicha kamolotga yetkazishga xizmat qilnshp kerak.