M u n darij a

Asosiy o‘quv materiali qisqacha bayoni. 
Xayotimizda chuqur o`zgarishlar yuz bermoqda. Xalqimizning asriy orzusi 
mustaqillikka tinch, parlament yo`li bilan erishdik. Istiqlol tufayli o`zbek halqi o`zining 
haqiqiy tarixini, jahon tan olgan madaniy va ma'rifiy boyliklarini, urf-odat va an'analarini 
tiklash imkoniyatiga ega bo`ldi.
Markaziy Osiyo tarixida siyosiy aql-idrok bilan ma'naviy jasoratni, diniy 
dunyoqarash bilan qomusiy bilimdonlikni o`zida mujassam etgan buyuk arboblar ko`p 
bo`lgan. Muxammad ibn Muso-al Xorazmiy, Umar Xayyom, Nasriddin Tusiy, Jamshid 
Giyosiddin al -Koshiy, Ulug`bek va boshqa ko`plab buyuk ajdodlarimiz o`z asarlarida 
arifmetikaning rivojlanishiga ulkan hissa qo`shdilar, halqimizning milliy iftixori bo`lib 
qoladilar. Ularning nomlari, jahon sivilizatsiyasi taraqqiyotiga qo`shgan buyuk hissalari 
hozirgi kunda butun dunyoga ma'lum. Biz ularning asarlari bilan tanishib chiqamiz.
MUXAMMAD IBN MUSO XORAZMIY. 
1. Muxammad ibn Muso Xorazmiy 783 yilda Xorazmda, Xivada tug`ilgan. 
Yoshligidan ilm-fanga qiziqqan. Kunt bilan arab, fors, hind va yunon tillarini o`rgangan. 
Donishmand sifatida tanilgan, 9-asr boshlarida o`z davrining katta ilmiy va madaniy 
markazi hisoblangan Bog`dodga taklif qilingan. Xorazmiy saroyda barakali ijod qilib, 
Sharqning dastlabki akademiyasi («Bayt- ul — Xikmat») «Donolar uyi "da faol ishtirok 
etdi. 
Xorazmiy juda ko`p asarlar yaratgan bo`lsa ham ularning hammasi bizga etib 
kelmagan. Xorazmiyning arifmetika va algebraga oid asarlari matematika tarixida yangi 
davrni o`rta asrlar matematikasi davrini boshlab berdi, hamda matematikaning keyingi 
asrlardagi taraqqiyotiga beqiyos hissa qo`shdi. 

---

O‘quvchilar algebra, algoritm so`zlarini ko`p eshitishgan. Algebra matematikaning 
katta bir bo`limi, algoritm esa hozirgi zamon hisoblash texnikasining, matematikasining 
asosiy termini.
Algebra, algoritm so`zlari matematik, astronom va geograf, «Xozirgi zamon 
algebrasining otasi «al — Xorazmiy nomi bilan bog`liqdir. Uning «Al — jabr val-
muqabala» risolasi keyinchalik Yevropada «algebra» deb ataladigan bo`ldi.
Ayni shu asar tufayli Al-Xorazmiy nomidan XII asr boshlarida «algoritm» termini 
paydo bo`ldi.
Xorazmiyning matematikaga oid shoh asarlari G‘arb va Sharq xalqlari tillariga 
tarjima qilinib, ko`p asrlardan buyon qo`llanma sifatida xizmat qiladi.
Xorazmiyning «Xind hisobi va sonlari haqida», ―Al-Jabr‖, «Arifmetika», «Marmar 
soat haqida», «Yer surati», ―Tarix kitobi‖, «Yaxudiy eralari va bayramlari» haqida 
asarlari, ayniqsa ma'lum va mashhurdir. Uning «Ziji» nomi asari dastlabki astronomik 
asar sifatida Sharqdagina emas, G‘arbda ham shu fan rivoji uchun katta xizmat 
ko`rsatgan.
Muxammad ibn Muso Xorazmiyning ibratli hayoti, ijodi, yaratgan asarlari, qoldirgan 
merosi bebaho boylik bo`lib, hozirgacha ham qimmati va axamiyatini yuqotmagan.