Maddany ň gurlu

Amaly ýumuş
Öýüňizden mekdebe çenli bolan aralygy ädimläp ölçäň. Ölçeg 
lentasy ýa-da metriň kömeginde bir ädimiňiziň uzynlygyny 
anyklaň. Bir ädimiň uzynlygyny, öýden mekdebe çenli bolan ädimleriň 
sanyna köpeldip, aralygy metr lerde hasaplaň.
1. Aralygy mm we sm-lerde ölçemek amatly bolan ýag-
daýlaryna mysallar getiriň.
2. Gündelik durmuşda geçilen ýoly ölçeg lentasy ýa-da 
metrden daşary ýene nähili gurallardan peýdalanyp 
ölçeýändiklerini bilýärsiňiz?
3. Bir hepde näçe sagat bolýar?
• Iň kiçi atom ölçegi (wodorod atomy) 0,00000001 sm.
• Iň kiçi atom ýadrosynyň ölçegi 0,000000000001 sm.
• Ýerden 
iň 
ýakyn 
ýyldyza 
çenli 
bolan 
aralyk 
≈ 10 000 000 000 000 000 km.
• Günden çykýan ýagtylygyň Ýere ýetip gelmegi üçin gidýän 
wagt ≈ 8 min.
• Ýeriň Günüň töwereginde bir gerek doly aýlanýan wagty – 1 ýyl.
• Günden iň uzakda bolan Pluton planetasynyň aýlanýan wagty – 
246 ýyl (Ýer ýyly hasabynda).
• Gün we onuň planetalarynyň ýaşy 

4 700 000 000 ýyl hasaplanýar.
• Halkara birlikler sistemasy kabul edilýänçe dürli ýurtlarda 
dürli ölçegler bolupdyr. Meselem, Angliýada we Amerikanyň 
Birleşen Ştatlarynda uzynlygyň aşakdaky birlikleri ulanylypdyr: 
1 dýuým = 2,54 sm; 1 fut = 12 dýuým = 30,48 sm; 1 milýa = 1609 m; 
1 deňiz milýasy = 1852 m. Russiýada: 1 werşok = 4,445 sm; 1 wersta = 
1066,8 m; 1 arşin = 71 sm; 1 milýa = 7 wersta = 7467,6 m; 1 sažen =
= 3 arşin = 2,13 m. Merkezi Aziýada: 1 ädim 

63–71 sm; 1 garyş 
 

19–21sm; 1 çakyrym = 1066 m; 1 tutam 

9 sm; 1 barmak 

2,18–
2,28 sm; a) 1 farsah 

1200 ädim» 8500 m; b) 1 farsah (farsaň) 


9000 ädim 

6000 m.
20-nji TEMA
II