Maddany ň gurlu

BA P
Bu bölümde Siz:
– jisimleriň mehaniki 
hereketi;
– deň ölçegli we deň ölçegsiz 
hereket barada düşünje;
– ýol, wagt we tizlik 
ululyklary hem-de olary 
amalda kesgitlemek;
– suwuklyklardaky we 
gazlardaky basyş;
– Paskalyň we Arhimediň 
kanunlary;
– iş, energiýa we kuwwat bilen 
tanyşýarsyňyz.
MEHANIKI 
HADYSALAR 
BARADAKY ILKINJI 
MAGLUMATLAR

---

44
GIRI
Ş
 SÖHBETI
Biz gündelik durmuşda hereketlenýän örän köp jisimlere, maşyn 
we mehanizmlere duşýarys. Awtomobiller, wentilýatorlar, asylýan 
we ele dakylýan mehaniki sagatlary we ş.m. Awtomobiliň hereketine 
üns bersek, onuň dürli bölekleriniň dürlüçe hereketde bolýandygyny 
görýäris. Awtomobiliň korpusy, ýüki, sürüjisi bilen öňe ýa-da yza 
hereket etse, onuň tigirleri, dwigatelini sowadyjy perrigi aýlanma
hereket edýär. Mundan beýläk biz öňe, yza, ýokary, aşaga, saga ýa-
da çepe edilýän hereketleri umumy aýagdaýda 
öňe gidýän hereket
diýýäris. Diwara asylan mehaniki sagadyň maýatnigi bolsa gaýtalanyp 
durýan hereketi edýänligi sebäpli onuň hereketine 
yrgyldyly 
hereket
diýilýär.
Şeýlelikde, bizi gurşaýan älemdäki ähli jisimleriň hereketini üç 
görnüşe bölmek bolar.
1. Öňe gidýän hereket.
2. Aýlanma hereketi.
3. Yrgyldyly hereket.
Jisimleriň hemmesi-de hemişe hereketde bolmaýar. Meselem, 
asylyp goýlan ýük, ymaratlaryň sütüni, kir serilýän ýüp we ş.m. 
Bir seredende olarda hiç hili kanunalaýyklyklar ýok ýaly duýulýar. 
Aslynda olara deňagramlylyk ýagdaýynda bolup, mälim bir kanunlar 
we kadalar ýerine ýetirilýär.