Maddany ň gurlu

1 
Nýuton
 
(N) kabul edilen. Bu birlik meş-
hur iňlis alymy 
Isaak Nýuton
hormatyna saýlanyp alnandyr.
Agyrlyk güýji
Sürtülme güýji
F
F
Maýyşgaklyk güýji
Dartyş güýji
Ýer
A
ý
V
F
F
υ
Gün
Elektrik we magnit 
güýçleri
23-nji surat.
Güýji ölçemek. 
Güýji ölçemek üçin 
dinamometr
(grekçe 
dinamis
– güýç, 
metreo
– ölçeýärin) diýlip atlandyrylýan 
esbap dan peýdalanylýar.

---

53
Esbap tagta ornadylan puržin, puržiniň ujuna berkidilen görkeziji 
sim hem-de şol ýerdäki şkala boýunça süýşüp bilýän sterženden 
ybarat. Sterženiň ujunda ilgençek bolup, oňa ýük asylýar. Ilgençege 
m
= 102 g massaly ýük asylsa, puržin sozulýar. Puržiniň içindäki 
görkeziji sim 1 sifrinde togtaýar (24-nji surat). Şonda puržiniň 
sozulmagyndan emele gelen maýyşgaklyk güýji, 
ýüküň agyrlyk güýjüne deň bolýar. Dinamo-
metriň strelkasy 1 N güýji görkezýär. Oňa 
ýene 1 N agyrlykdaky ýüki assak, dinamo-
24-nji surat.
m 
= 102 g
metriň puržini sozulyp, görkeziji simiň ujy aşak 
süýşýär. Ol ýerde 2 sifri goýulýar. Ýükleri şeýdip 
köpeldip barmak bilen, dinamometrde 3, 4, 5 we 
ş.m. sifrleri goýmak mümkin. Umuman alanda 
jisimiň massasy 
m
mälim bolsa, oňa täsir edýän 
agyrlyk güýjüni 
F
agyr. güýç.
(ef) bilen belgiläp,
F
agyr. güýç.
 
=
 m 
·
 g
formula arkaly hasaplap tapmak mümkin.
g 
=
 9,81
N
kg
-e deň bolup, Ýeriň üstünde takmynan hemişelik 
ululykdyr.
1. Töweregiňize seredip özara täsir edişýän jisimlere mysallar 
getiriň.
2. Maýyşgaklyk güýçlerinden nirelerde peýdalanmak bolar?
3. Sürtülme nirelerde peýdaly, nirelerde zyýanly?
Öý işi
Puržinden, ildirgiçli simden, millimetrli kagyzdan peýdalanyp 
dina mometr ýasaň we kitabyňyzyň, depderiňiziň, okuw 
gurallaryňyzyň agyrlygyny ölçäň.
4-nji gönükme
1. Okuwçyny terezide ölçänlerinde massasy 32 kg çykdy. Onuň 
agyrlygy näçe N -a deň? (
Jogaby:
314 N.)
2. Dinamometre ýük asylanda, onuň görkezijisi 24,5 N -a deň 
boldy. Oňa nähili massaly ýük asylan? (
Jogaby:
2,5 kg.)

---

54
3. Daýhan egninde 50 kg käşir salnan gaby göterip dur. Daýhanyň 
massasy 70 kg. Daýhan ýere nähili güýç bilen basýar? (
Jogaby:
1176 
N.)
4. Bir jisimiň massasy ikinjisinden iki esse uly. Olara täsir edýän 
agyrlyk güýçlerini deňeşdiriň. 
5. 480 mN güýji N-larda aňladyň.