Maddany ň gurlu

Mesele çözmegiň nusgalary
1. Oglanyň agyrlygy 500 N. Aýakgaplaryň aşaky meýdany 300 sm
2
. 
Oglanyň pola edýän basyşy nämä deň?
B e r l e n :
Formulasy:
Ç ö z ü l i ş i :
F
= 500 N
S
= 300 sm
2
p
= ?
p
F
S
=
S
= 300 sm
2
-y m
2
-a öwrüp alýarys:
S
= 300 sm
2
= 300 ·
1
100
m ·
1
100
m = 
3
100
m
2
.
p
=
500N
m
3
100
2
= 500 · 
100
3
N
m
2
= 16666, (6) Pa.
Jogaby: p
= 16666, (6) Pa.
2. Ölçegleri 20, 10 we 5 sm bolan kerpijiň agyrlygy 10 N -a deň. 
Kerpijiň dürli ýagdaýlary üçin daýanja edýän basyşlaryny hasaplaň.
B e r l e n :
F o r m u l a s y:
1
5
20
2
3
10
F
= 10 N
l
1
= 20 sm
l
2
= 10 sm
l
3
= 5 sm
p
= ?
p
F
S
=
Ç ö z ü l i ş i :
1-nji ýagdaýda kerpijiň 
daýanç üsti 
S
1
=
l
1
· 
l
2
-ä deň. 
S
1
=
20 sm
×10
×
× 10 sm = 20 · 
1
100
m · 10×
× 
1
100
m = 
2
100
m
2
2-nji ýagdaýda kerpijiň 
daýanç üsti 
S
2
= 
l
1
· 
l
3
.
S
2
=
20 sm
· 5 sm = 
= 20 · 
1
100
m · 5 · 
1
100
m = 
=
1
100
m
2
; 
p
F
S
2
2
=
;
3-nji ýagdaýda kerpijiň 
daýanç üsti 
S
3
=
l
2
· 
l
3
, 
S
3
=
10 sm
· 5 sm 
=
=
10 · 
1
100
m · 5 · 
1
100
m = 
=
5
1000
m
2
.
p
3
3
=
F
S
;
p
p
F
S
1
1
1
2
10
2
100
=
=
=
;
N
m
=
=
1000
2
2
N
m
500 Pa.
Jogaby:
p
1
= 500 Pa.
p
2
2
1
100
=
=
10N
m
1000
2
N
m
=
= 1000 Pa.
Jogaby:
p
2
= 1000 Pa.
p
3
2
2
5
1000
10 1000
5
2000
=
=
=
=
⋅
10N
N
m
m
Pa.
Jogaby:
p
3
= 2000 Pa.
Amaly ýumuş
Massaňyzy we aýakgabyňyzyň aşaky üstüni bilip dik ýagdaýda 
näçe basyş edýändigiňizi anyklaň. Massany mekdebiň şepagat 
ýa-da beden terbiýe otagynda ölçemek bolar. Üstüň meýdanyny 

---

58
tapmak üçin aýakgabyňyzy gözenek depderiň üstüne goýup, gyrasyny 
çyzyp alyň. Bütin gözenekleriň sanyny sanaň. Oňa bütin bolmadyk 
gözenekleriň sanynyň ýarysyny goşuň. Emele gelen sany 0,25 sm
2
-a 
köpeldiň.
1. Gündelik durmuşda basyşa degişli gözegçilik eden 
tejribeleriňizi aýdyp beriň.
2. Näme sebäpden ýeňil awtomobil şüdügärde batyp galýar-da, 
agyr traktor arkaýyn ýöreýär?
3. Biçmek-tikmek işlerinde ulanylýan oýmagyň wezipesini 
bilýäňizmi?
4. Adam ýere haýsy wagtda köpräk basyş edýär: duran 
wagtymy ýa-da ýörän demi?
5-nji gönükme
1. Jisimiň gyrlygy we daýanja edýän basyşy mälim bolsa, üstüň 
meýdanyny nähili hasaplamak bolar?
2. 0,02
N
sm
2
näçe paskala deň?
3
*
. Öýüň eýwany 8 sany sütünli edilip gurlupdyr. Her bir 
sütüniň kese kesiginiň meýdany 400 sm
2
. Eýwanyň üçegine ýapylan 
materiallaryň massasy 1500 kg bolsa, her bir sütün takmynan ýere 
nähili basyş edýär? (
Jogaby:
45937,5 Pa).
4. Üstüniň meýdany 0,1 sm
2
bolan çüýe 20 N güýç bilen täsir 
edilse, basyşy näçä deň bolýar?
5. 5 Pa näçe 
N
sm
2
-e deň?
6. Pariždäki Eýfel minarasynyň agyrlygy 5000 kN bolup, esasy 
450 m
2
. Onuň Ýere edýän basyşyny hasaplaň.

---

59
24-nji TEMA
PASKALY
Ň KANUNY WE ONUŇ ULANYLYŞ
Y
28- nji surat.
Aşakdaky tejribäni geçirip görüň. Peýda lanylan bir 
gezek ulanylýan şpris we çaga laryň çişirip 
oýnaýan şarjagazyny alyň. Şprisiň iňňesini birnäçe 
gezek şara sanjyň. Şaryň içine suw guýup, agzyny iňňesi 
alnan şprise geýdiriň. Şprisiň porşenini assa-ýuwaş basyň. 
Şonda şaryň içindäki basyş artýar. Şaryň deşijekleriniň 
hem mesinden suw atylyp çykyp başlaýar. (28-nji surat). 
Diýmek, porşen arkaly edilen basyş suwuklyk ýa-da 
gazda diňe bir porşeniň ýönelişinde däl, eýsem hemme 
tarapa geçirilýän eken. Bu kanunalaýyklygy 1653-nji 
ýylda fransuz alymy 
Blez Paskal
öwrenipdir. Kanunyň 
kesgitlemesi aşakdaky ýalydyr.