MahirəNərimanqızı

www.elmler.net
 - 
Virtual İnternet Resurs Mərkəzi
 
Ümumi psixologiya. Psixologiya
82 
82 
həll etmək üçün birləĢdirir. Təhlil və tərkib əməliyyatlarının 
köməyi ilə fikir əĢya haqqında yayğın təsəvvürlərdən anlayıĢa 
doğru gedir. Təhlil vasitəsi ilə əsas elementlər aĢkarlanır, 
tərkib vasitəsilə tamın mahiyyət əlaqələri açılır. 
Təhlil və tərkib digər təfəkkür əməliyyatları kimi, 
əvvəlcə əĢyavi, hərəkət planında əmələ gəlir. Təhlil və tərkib 
bir-biri ilə sıx əlaqədardır. Təhlil vasitəsi ilə ayrılmıĢ 
əlamətlər tərkibin köməyi ilə fikirdə bütövləĢir. 
Bəzi insanlar təhlilə meylli olmaları – dəqiqlik və 
aydınlığı, digərləri isə tərkibin geniĢliyi ilə seçilir. Təhlil və 
tərkib təfəkkürün bütün tərəflərini ifadə edə bilmədiyindən, 
digər münasibətlər mücərrədləĢmə və ümumiləĢmə ilə 
aĢkarlanır. 
Müqayisə
– Ģeyləri, hadisələri, onların xüsusiyyətlərini 
qarĢılaĢdıraraq onların fərqini və oxĢarlığını açır, müəyyən 
edir. Onların digər fərqli Ģeylərdən oxĢar əlamətləri müəyyən 
edərək müqayisə oxĢar əlamətlərin təsnifatını həyata keçirir. 
Müqayisə idrakın formasıdır, Ģeylər əvvəlcə müqayisə yolu ilə 
dərk olunur. Bu, həm də idrakın elementar formasıdır. OxĢar 
və fərqlər əqli idrakın əsas kateqoriyalarıdır və əvvəlcə xarici 
münasibətlər kimi çıxıĢ edir. Müqayisə oxĢarda fərqi, fərqdə 
oxĢarı tapmağa yönəlib. Daha dərin mahiyyət əlamətlərini, 
qanunauyğunluqları və daxili əlaqələrin açılmasını tələb edir. 
Müqayisə zamanı düzgün nəticəyə gəlmək üçün ona bir sıra 
tələblər verilir. Hər Ģeydən əvvəl, müqayisəni eynicinsli 
obyektlər üzərində aparmaq lazımdır. Məsələn, tələbə ilə 
fincanı müqayisə etmək olmaz. Digər tərəfdən müqayisə 
zamanı müqayisə olunan obyektlərin hamısında eyni əlamət 
götürülməlidir. Məsələn, iki tələbədən birinin intizamını, o 
birinin isə təlim müvəffəqiyyətini götürüb müqayisə etmək 
olmaz.
MücərrədləĢmə
– cisim və hadisələrdə mövcud olan 
hər hansı bir tərəfin, əlamətin, xassənin fikrən nəzərdən 
keçirilməsindən 
ibarət 
olan 
təfəkkür 
prosesidir. 
MücərrədləĢdirmə, digər fikri əməliyyatlar kimi, əvvəlcə 

---