Ümumi psixologiya. Psixologiya 137
137
137
137
137
137
137
137
137
hərəkətlərdir. Bu cür hərəkətləri yerinə yetirərkən insan öz
məqsədini həyata keçirmək üçün lazım olan əməliyyatları
əvvəlcədən təsəvvür edir. Bu cür hərəkətlər iradi xarakter
daĢıyır. Bu zaman insan qarĢısına çıxan maneələri aradan
qaldırmalı olur.
Qarşıya qoyulmuş məqsədə nail olmaq üçün subyektin öz fəaliyyəti və davranışı zamanı rast gəldiyi çətinlikləri, maneələri aradan qaldırma prosesinə iradə deyilir. Ġradi iĢ zamanı insan iki cür maneələri aradan qaldırmalı
olur:
daxili (subyektiv) və
xarici (obyektiv) maneələr.
Daxili maneə insanın qarĢısına qoyduğu məqsədə nail
olmasını çətinləĢdirən istək və meyllərindən ibarət ola bilər.
Məsələn, Ģagird sabah müəllimə cavab vermək üçün
hazırlaĢmağa baĢlayır. Elə bu vaxt televizorda onun çoxdan
baxmaq arzusunda olduğu bir filmi nümayiĢ etdirəcəklərini
eĢidir. Bu zaman o, öz istəyini boğaraq qonĢu otağa keçib
dərsə hazırlaĢırsa daxili maneəni aradan qaldırmıĢ olur.
Xarici maneə isə insanın qarĢısına qoyduğu məqsədə
nail olmasını çətinləĢdirən obyektiv, onun istəyindən asılı
olmayan maneədir. Məsələn, Ģagird sabahkı dərsə hazırlaĢmaq
məqsədini qarĢısına qoyur. Bu zaman iĢıqlar sönür. ġagird öz
məqsədinə çatmaq üçün yaxınlıqda yaĢayan əmisigilə gedərək
dərsi hazırlayırsa xarici maneəni aradan qaldıraraq öz
məqsədinə nail olur.
Mətin iradəli adamlar qarĢılarına qoyduqları məqsədə
nail olmaq üçün hər cür maneəni aradan qaldıra bilirlər.
Ġradə – ali psixi funksiya kimi, insanın həyatı prosesində
formalaĢır. Ġnsan fəallığının xüsusi forması olan iradə
mürəkkəb psixi proses kimi vasitəli xarakter daĢıyır və ilk
növbədə nitqin köməyi ilə təĢəkkül tapır.
Ġradənin fizioloji mexanizmi baĢ-beyin yarımkürələri
qabığının
fəaliyyəti
ilə
əlaqədardır.
Ġ.P.Pavlovun
nəzəriyyəsinə görə, insanın iradəsi söz qıcıqlandırıcıları ilə
bağlıdır. Ġnsanın iradi davranıĢının fizioloji əsası birinci siqnal
