MahirəNərimanqızı

www.elmler.net

 - 

Virtual İnternet R

esurs M

ərkəzi

 

            Faiq Ələkbərov              Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə) 

125 

«Beynəlmiləlçi»liyin  təsiri  altında  olduğu  dövrdə  də 

Saibirin milli ruhlu ruhlu şeirlər yazmasının, Axundzadəni deyil  

H.Zərdabini  «mənəvi  atamız»  [196,  169]  adlandırmasının 

nəticəsidir ki, onun «beynəlmiləlişməsi» prosesi tam olaraq rus-

avropa 

ideoloqlarını 

qane 

etməmişdir. 

Hətta, 

bunu 

Məmmədquluzadə də etiraf etmişdir ki, Sabir müəyyən mənada 

onların  istəklərinə  uyğun  şeirlər  yazsa  da,  bütövlükdə 

beynəlmiləlçi,  inqilabçı  şair  ola  bilməmişdir.  Görünür,  bunu 

nəzərə  alaraq  sovet  dövründə  C.Məmmədquluzadə  yazırdı  ki, 

Qəmküsar «fikir açıqlığı və dini mövhumata qarşı şiddətli tənqid 

və çıxışları ilə hətta Sabiri də qabaqlamışdı» [148, 287]. Çünki 

1917-ci  il  fevral  inqilabı  nəticəsində  çar  rejiminin  məhv 

olmasından  sevinənlərə  üzünü  tutub  Qəmküsar  yazırdı  ki, 

istibdadi-cismaninin yıxılmasından sonra siyasi, söz, mətbuat və 

b.  azadlıqların  yaranması  ilə  iş  bitmir.  Onun  fikrinə  görə,  vaxt 

varkən  istibdadi-ruhanini  də  yıxıb,  yaxanı  qurtarmaq  lazımdır: 

«Yoxsa,  istibdad  istibdaddır.  O  olmasın,  bu  olsun»  [135,  147]. 

Halbuki  Sabir  heç  vaxt  Şahtaxtlı,  Məmmədquluzadə  və 

Qəmküsar kimi İslam dininə bu cür yanşamamışdır. Bu mənada, 

Sabirin  ümumi  ruhu  «beynəlmiləlçilik»dən  çox  milli-dini 

ideyalarla bağlı olmuşdur. Ancaq bəzi şeirlərində ifrata varması, 

üstəlik sovet ideoloqlarının onunla bağlı bu istiqamətdə təbliğat 

aparması Sabirin milli-dini ruhunu kölgədə qoymuşdur. 

Fikrimizcə, həmin dövrdə «Molla Nəsrəddin»in mövqe-

yini  dəstəkləyənlər  arasında  Ə.  Haqverdiyev,  M.S.Ordubadi  də 

olmuşdur.  «Xortdanın  cəhənnəm  məktubları»  əsərində 

dolayısıyla da olsa, dini tənqid edən Əbdürrəhim Haqverdiyev 

İslam  dinində  qeyd  olunan  cəhənnəmin  əslində  bu  dünyada  

olduğunu göstərməyə çalışmış [98, 26], bütövlükdə Rus-Avropa-

Qərb  mədəniyyətinin  təsiri  altında  olmuşdur.  Bunu,  müəyyən 

---