MaiLİ İSTİqaməTLƏNMİŞ quyularin səMƏRƏLİ İSTİsmarini təMİn edən profiLLƏRİn və yeni texnoloji optimallaşdirma təDBİRLƏRİNİN

Üçüncü fəsil quyuların profillərinin ŞQN və qazlift istismar 
üsullarında texnoloji göstəricilərə təsirinin tədqiqi məsələlərinə həsr 
olunmuşdur. 
Maili istiqamətlənmiş quyuların ŞQN üsulu ilə istismarını 
səciyyələndirən parametrlər təhlil olunmuş, onların nasos 
qurğusunun işinə təsiri öyrənilmişdir. Müəyyən edilmişdir ki, nasos 
qurğusunun 
buraxılma 
dərinliyində 
lülənin 
vəziyyətini 
səciyyələndirən əyilmə intensivliyi onun işinə təsir edən əsas 
parametrlərdən biridir. 
Əyilmə intensivliyini ümumi şəkildə eyni vaxtda zenit və 
azimut bucaqlarının dəyişməsini nəzərə alaraq lazım olan istənilən 
intervalda aşağıdakı kimi təyin etmək olar: 
orta
2
2
2
2
sin
2
sin
2
sin
sin
arc
2
α
ϕ
∆
+
α
∆
=
α
(4) 
α
orta
 – verilmiş intervalda orta əyilmə bucağı: α
orta
= (α
1
+ α
3
)/2. 
ŞQN üsulunda nasos qurğusunun buraxılma dərinliyində
lülənin əyilmə (zenit) bucağının maksimum qiyməti və əyilmə 
intensivliyi parametrlərinin nasosun neftvurma əmsalına təsiri tədqiq 
edilmişdir. Müəyyən olunmuşdur ki, neftvurma əmsalı ilə hər iki 

---

18 
parametr arasında asılılıq mövcuddur və onların qiymətinin artması 
ilə neftvurma əmsalı azalır, lakin nasosun işinə əyilmə intensivliyinin 
təsiri daha güclüdür, belə ki, bu parametrin qiymətinin artması ilə 
neftvurma əmsalı daha intensiv azalır. 
Həmçinin,
ŞQN üsulunda əsas göstərici olan təmirarası 
müddətin hər iki parametrdən asılılığı araşdırılmışdır. Bu halda da 
hər iki parametrin artması ilə təmirarası müddətin kəskin azalması 
müşahidə olunmuşdur. Müəyyən edilmişdir ki, əyilmə bucağının 
qiyməti 10
0
-dən 40
0
-yə qədər artdıqda və əyilmə intensivliyi hər 10 
m-ə 4
0
təşkil etdikdə təmirarası müddət iki dəfədən də çox azalır. 
ŞQN üsulu ilə istismar zamanı maili istiqamətlənmiş quyuların 
profilinin əyilmə intensivliyinin nasos qurğusunun işinə təsiri tədqiq 
edilmişdir. Bu məqsədlə Neft Daşları yatağında istismar olunan 
xarakterik profilə malik 2046 saylı maili istiqamətlənmiş quyuda 
xüsusi tədqiqat aparılmışdır. Quyunun dərinliyi 785 m, zenit 
bucağının maksimal qiyməti 47
0
15', quyudibində lülənin inhirafı 
688.8 m təşkil etmişdir. Nasosun buraxılma dərinliyi zonasında (465-
495 m) 40 m intervalda hər 10 m-ə düşən əyilmə intensivliyi müvafiq 
olaraq 1
0
,
2
0
, 3
0
və 3
0
30' 
olmuşdur. Nasos qurğusu lülənin göstərilən 
əyilmə intensivliklərinə uyğun hər 10 m uzunluqda intervalların 
orta hissəsinə buraxılaraq dinamoqrammalar çıxarılmışdır. Hər 
dinamoqrammanın göstəriciləri emal edilərək nasosun buraxılma 
dərinliyində gətirilmiş dartılma gərginliyinin qiyməti hesablanmış, 
bu parametrlə lülənin əyilmə intensivliyi arasında asılılıq müəyyən 
edilmişdir. Aydın olmuşdur ki, lülənin əyilmə intensivliyi artdıqca 
dartılma gərginliyinin qiyməti də artır.
 
Lülə profilinin hasilat quyularının istismar əmsalına təsiri 
tədqiq edilmişdir. Bu parametr istismar xərclərinin təyin edilməsində 
əsas rol oynayır və eyni zamanda quyu fondundan səmərəli istifadə 
olunmasının əsas göstəricilərindən biridir. Qeyd edək ki, lülə 
profilinin istismar əmsalına təsirini aydınlaşdırmaq üçün tədqiqatlar 
ayrıca həm qazlift, həm də ŞQN istismar üsulu üçün aparılmışdır. 
Təhlillər Neft Daşları və Palçıq Pilpiləsi yataqlarının maili 
istiqamətlənmiş quyularının məlumatları əsasında həyata 
keçirilmişdir. Hər iki istismar üsulu üçün istismar əmsalı aşağıdakı 
ifadə ilə təyin edilmişdir:

---

19 
K
𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖
= 
T
1
−(T
2
+ T
3
)
T
1
(5)
burada: T
1
-təqvim vaxtı; T
2
-yeraltı təmir, əsaslı təmir və
avadanlıq gözləməklə bağlı boşdayanma vaxtı; T
3
-yeraltı təmirlə 
bağlı olmayan təşkilati səbəbdən boşdayanma vaxtıdır. 
Hesablanmış istismar əmsalı ilə maksimal əyilmə bucağı 
kəmiyyətləri arasında olan asılılığın dəyişmə xarakterini müəyyən
etmək və onu ən düzgün ifadə edə bilən modeli seçmək üçün 
Teylor kriterisinə görə minimum dispersiyaya əsaslanan 
diskriminasiya metodu tətbiq edilmişdir. On müxtəlif modelə 
baxılmış və onlardan minimum dispersiyaya malik ən az orta xəta 
verən ən dəqiqi seçilmişdir. Məlum olmuşdur ki, həm qazlift, həm də 
ŞQN istismar üsulu üçün minimum dispersiya şərtinə cavab verən 
model parabola şəklindədir. 
Qazlift üsulu ilə işləyən maili istiqamətlənmiş quyuların 
profillərinin işçi agentin sərfinə təsiri öyrənilmişdir. Qeyd edilmişdir 
ki, verilmiş dərinlikdə və həmin dərinlikdə quyudibinin vertikaldan 
kənarlaşma məsafəsi (inhirafı) kəmiyyətləri çərçivəsində elə müxtəlif 
profilə malik quyular qazmaq olar ki, onların arasında yeganə bir 
variantda mayeni yer səthinə qaldırmaq üçün minimum enerji sərfi 
tələb olunsun. 
Bu məqsədlə Neft Daşları yatağının qazlift quyularının işi 
haqqında məlumatlar təhlil edilmişdir. Bu məlumatlara əsasən işçi 
agentin xüsusi sərfi (V
0
) ilə inhiraf (ℓ) parametri arsında asılılıqdan 
məlum olmuşdur ki, ℓ-in artması ilə V
0
-ın qiyməti kəskin artır və bu 
halda da parametrlər arasındakı asılılıq parabola şəklindədir. 
Sonra ℓ-in dəyişmə qiymətlərinin təhlili kiçik seçmə (nümunə) 
üsulu tətbiq etməklə aparılmışdır. Nəticədə ℓ üçün üç müxtəlif 
interval müəyyən edilmişdir. Bunlar: 0<ℓ<300 – birinci interval, 
300<ℓ<600 – ikinci interval və ℓ>600 – üçüncü interval. 
Maili istiqamətlənmiş quyuların təbii əyilmə xarakterindən, 
həmçinin α və φ parametrlərinin geniş miqyasda dəyişməsindən asılı 
olaraq quyularda lülənin yer təkində fəza koordinatları üzrə dəyişmə 
baş verir. Bu halda lülənin dəyişmə istiqamətini göstərən əsas 
təyinedici parametr kimi azimut bucağı φ götürülür, yəni φ bucağının 

---

20 
lülə boyu neçə dəfə istiqamətini dəyişməsi istismar zamanı quyunun 
işinə təsir edən əsas amil kimi özünü göstərir. 
Təcrübə göstərir ki, belə quyuların işində istənilən istismar 
üsulunda ciddi mürəkkəbləşmələr baş verir. Lüləsi məkan 
əyilmələrinə məruz qalmış qazlift quyularının lift borularında qaz-
maye qarışığının hərəkəti çoxsaylı dəyişikliyə uğrayır ki, bu da 
mayeni yer səthinə qaldırmaq üçün lazım olan enerji sərfinə öz 
təsirini göstərir. Belə quyuların istismarı zamanı lülənin istiqamətinin 
dəyişmə sayının (n) işçi agentin xüsusi sərfinə təsirinin öyrənilməsi 
praktiki cəhətdən böyük əhəmiyyət kəsb edir. 
Bunun üçün yuxarıda göstərilən maili istiqamətlənmiş 
quyuların inklinometrik məlumatları kiçik nümunə (seçmə) metodu 
tətbiq etməklə təhlil olunmuş və lülənin istiqamətinin dəyişmə sayı 
təyin edilmişdir. Alınmış nəticələr V
0
=ƒ(n) asılılığı şəklində nümayiş 
etdirilmişdir. Müəyyən edilmişdir ki, bu halda da n parametrinin 
artması ilə işçi agentin xüsusi sərfi V
0 
çoxalır. Bununla yanaşı, ℓ-in 
hər interval sərhəddinə V
0
= ƒ(n) şəklində ayrıca xarakterik əyri 
uyğun gəlir. 
Beləliklə, alınan asılılıqların əsas xarakterik cəhəti ondan 
ibarətdir ki, quyular ℓ parametrinin interval qiymətlərinə uyğun 
olaraq kifayət qədər yaxşı qruplaşırlar. 
Qeyd etmək lazımdır ki, quyu lüləsinin vertikaldan 
kənarlaşmasının nisbətən kiçik qiymətlərində (0<ℓ<300 – birinci 
interval və 300<ℓ<600 – ikinci interval) lülənin istiqamətinin 
dəyişmə sayı n-in artması ilə işçi agentin xüsusi sərfi V
0
bir qədər 
zəif artır, lakin böyük qiymətlərdə (ℓ>600 – üçüncü interval) V
0
-ın 
artımı kəskin xarakter alır. Bununla yanaşı, V
0
=ƒ(n) asılılıqlarının 
xarakteri keyfiyyət baxımından dəyişməz qalır. 
Beləliklə, müəyyən edilmişdir ki, maili istiqamətlənmiş qazlift 
quyularının istismarı zamanı lülə profilinin vəziyyəti mayeni yer 
səthinə qaldırmaq üçün lazım olan enerji sərflərinə çox ciddi təsir 
göstərir. Həmçinin göstərilmişdir ki, qazlift istismar üsulunda 
quyuların optimal hasilatının dəyişməsinə səbəb olan amillər,
digər əsas göstəricilərlə yanaşı maye ilə birlikdə çıxarılan qazın 
miqdarı və mayenin fiziki-kimyəvi xassələridir. 

---

21 
Qeyd edilən parametrlərin qazlift quyularının işinə təsirini 
aydınlaşdırmaq, həmçinin işçi agentin izafi miqdarını müəyyən 
etmək üçün geniş miqyaslı mədən tədqiqatları aparılmışdır. 
Tədqiqatlar Neft Daşları və Palçıq Pilpiləsi yataqlarının qazlift 
quyularında həyata keçirilmişdir. Bu iki yataq uzun müddətdir ki, 
paralel istismar olunur və onları bir-birindən fərqləndirən əsas cəhət 
məhz neftlərinin fiziki-kimyəvi xassələrinin müxtəlifliyidir. Palçıq 
Pilpiləsi yatağının nefti tərkibində 20-40 % ağır komponentlərin 
(asfalten, qudron və s.) olması ilə xarakterikdir. Bu yataqdan 
çıxarılan neftin sıxlığı 920 kq/m
3
-dan da çoxdur. Əksinə, Neft 
Daşları yatağının nefti yüngül neftlərə aiddir və onun sıxlığı 840-880 
kq/m
3 
həddində dəyişir. Reoloji xarakteristikasına görə bu yatağın 
nefti özünü adi Nyuton mayesi kimi aparır. 
Hər iki yataqdan eyni göstəricilərə malik quyular seçilərək eyni 
şəraitdə tədqiqatlar aparmaqla müəyyən edilmişdir ki, yüngül neftə 
nisbətən ağır nefti yer səthinə qaldırmaq üçün təxminən iki dəfəyə 
yaxın az işçi agent sərf olunur. 
Bütövlükdə Palçıq Pilpiləsi yatağının qazlift quyularının 
işini təhlil edərkən belə qənaətə gəlmək olur ki, eyni şəraitdə nefti 
yer səthinə qaldırmaq üçün Neft Daşları yatağının quyularına 
nisbətən burada 70–80 % az qaz sərf olunur.