Makroiqtiodiyot

Peru (1984−1990). 1984 yildagi inflyatsiya Peru tarixidagi eng og‘iri bo‘ldi. Bir necha yil ichida bitta banknotaning maksimal nominal qiymati 5 000 dan 1 000 000 inti (Peruning 1985−1991 yillardagi milliy valyutasi) gacha oshdi. Peru hukumati milliy valyuta kursini faqat 1990 yilda barqarorlashtira oldi.
Braziliya (1985−1994). 1970 yilda Braziliyada inflyatsiya 15% dan 300% gacha o‘sdi, ammo mamlakat iqtisodiyoti o‘zining barqaror o‘sishini saqlab qoldi. 1985 yilda hukumat mamlakatning moliyaviy ahvolini bir xil darajada ushlab turolmadi va giperinflyatsiya ko‘rsatkichi allaqachon 2000% ga yetgan edi. Bir nechta yangi banknotalar — kruzeiro, kruzado, real kruzeiro va realni joriy etish orqali valyuta kursini tuzatish choralari ko‘rildi. 1994 yildagi bir qancha devalvatsiyalar amalga oshirildi, deflyatsiya (narxning pasayishi) uchun choralar ko‘rilgach, inflyatsiyani xalqaro standartlar darajasiga tushirish imkoni paydo bo‘ldi.
Hozirgi kunlar — 2022 yil
Hozirda ham bir nechta mamlakatlarda giperinflyatsiya kuzatilmoqda. Quyida 2022 yil boshidan buyon iqtisodiyotida eng og‘ir holatlar kuzatilayotgan mamlakatlar keltiriladi.
Venesuela. Eng yirik neft zaxiralari bo‘lishiga qaramay, Venesuela bir necha o‘n yillar davomida iqtisodiy qiyinchiliklarni boshdan kechirmoqda. AQShning Venesuela neft sektoriga qarshi qo‘llagan sanksiyalari inqirozni yanada kuchaytirdi. Oxirgi 9 yilda Venesuela iqtisodiyoti 80 foizga qisqardi, milliy valyuta esa 99 foizga o‘z qiymatini yo‘qotdi. Venesuela milliy valyutasi — bolivarning yillik inflyatsiya ko‘rsatkichi 686% ga teng bo‘lmoqda.
Sudan. Sudanda inqiroz fuqarolar urushi va harbiy to‘ntarishlar sababli yuzaga keldi va haligacha davom etmoqda. Uzoq vaqt davomida mamlakat AQSh sanksiyalari ostida edi. 2021 yil oktabr oyida beqarorlik, zo‘ravonlik va ijtimoiy muammolar uchquni yuz berib, mamlakatda yana davlat to‘ntarishi sodir bo‘ldi. Sudan pul birligi — Sudan funtining yillik inflyatsiya ko‘rsatkichi 318% ga teng bo‘lmoqda.
Livan. Livan iqtisodiyoti 2021 yilda 60% ga qisqardi. Hozirda mamlakat chuqur moliyaviy inqirozda, mamlakat Markaziy bankining barcha resurslari tugab bo‘lgan. Aholining katta qismi qashshoqlik chegarasidan pastga tushib ketgan. Hukumatning xorijdan yoqilg‘i va dori-darmon sotib olishga imkoniyati yo‘q. Livan funtining yillik inflyatsiya ko‘rsatkichi 224% ga teng bo‘lmoqda.
Suriya. Suriyada beshta xorijiy armiya ishtirok etayotgan uzoq muddatli harbiy mojaro davom etmoqda. Mamlakat deyarli parchalanib ketgan, u yerda yollanma jangarilar harakat qilmoqda, giyohvand moddalar savdosi va terrorizm gullab-yashnamoqda. Suriya funtining yillik inflyatsiya ko‘rsatkichi 139% ni tashkil qilmoqda.
Ushbu mamlakatlar qatoriga Zimbabve (2022 yildagi inflyatsiya ko‘rsatkichi 61% ga teng), Turkiya (70% — Turkiyada so‘nggi 20 yil ichidagi eng yuqori ko‘rsatkich), Surinam (61%), Argentina (51%) kabilarni ham qo‘shish mumkin.
Giperinflyatsiyaning yuzaga kelish sabablari va uning oqibatlari
Yiliga 2% dan oshmaydigan inflyatsiya normal holat hisoblanadi. Misol uchun, yevro yiliga o‘rtacha 1% ga qadrsizlanmoqda, dollar esa 1,7% ga. Ammo 2020 yil bilan solishtirganda, dunyo bo‘ylab 2021 yilda jami o‘rtacha inflyatsiya ko‘rsatkichi 3,4% ni tashkil qildi. Ammo nima sababga ko‘ra inflyatsiya ko‘rsatkichlari yuqorida ko‘rsatilgani kabi rekord darajalargacha yetishi mumkin?