Makroiqtisodiy muvozanatlilikning mohiyati va unga erishish yo‘llari Reja

11-chizma. iqshsodii sikl 
Tanazzul fazasida ishlab chiqarysh va bandlilik qisqaradi, ammo narxlar 
pasayish tamoyiliga berilmaydi. Tanazzulning quyi nuqtasida ishlab chiqarish va 
bandlilik o'zining eng past darajasiga erishishi bilan xarakterlanadi. 

---

Iqtisodiy ipqiroz deb ishlab chiqarish hajminipg kesknp tushib ketishiga 
aytiladi. 
Inqirozning sababi shundan iboratki, jamiyatda ishlab chiqarilgan tovarlar 
massasi to'lovga qobil talabga mos kelmay (undan oshib ketadi yoki kam bo'ladi) 
qoladi. Natijada ishlab chiqarishning bir qismi to'xtab qoladi, tovarlar ishlab 
chiqarish kamayadi, ishlab chiqarishning o'sish davri utish: tushkunligi bilan 
almashiladi. Iqtisodiyotning tez o'sish davrlari ko'pincha ipflyatsiya, ya'ni narx 
darajasining ko'tarilishi bilan orqaga ketadi. Shunday davrlar ham bo'ladiki, bunda 
iqtisodiy o'sish bandlik va ishlab chiqarishning past darajasiga o'rin bsradi, ayrim 
hollarda narx darajasiiiig ko'tarilishi bilan birga ishsizlik ham keskin o'sadi. 
Qisqacha aytganda, iqtisodiy o'sishning uzoq muddatli tamoyillari ham ishsizlik, 
ham inflatsiya oqibatida uzulib qoladi va murakkablashadi. Inqirozlarning asosiy 
sababi takror ishlab chiqarishdagi beqarorlik va nomutanosibliklardir. Bu avvalo 
ishlab chiqarish va uning natijalarini o'zlashtirish o'rtasidagi nomutanosiblik bo'lib, 
u turli ishlab chiqarish usullari va iqtisodiy tizimning har xil nusxalarida turli 
shakllarida namoyon bo'ladi. 
Ishlab chiqarish bilan iste'mol, talab va taklif o'rtasidagi vaqti-vaqti bilan 
yuzaga kelib turadigan iomutanosibliklar ham iqtisodiy inqirozlarning yuzaga 
chiqish imkoniyatini saqlaydi. 
Iqtisodiyogdagi inqirozlardan bir ko'riniish yoki uniig bir turi tarkibiy 
inqirozlardir. Bu inqirozlarki ishlab-chiqarishning ayrim sohalari bilan tarmoqlar 
rivojlanishi o'rtasidagi chuqur nomutanosibliklar kellirib chiqaradi. 
Tarkibiy inqirozlar bilan iqtisodiy tebraniishar va shu jumladan iqtisodiy 
faollikning mavsumiy tebranishlari ham mavjud bo'ladi. Masalan, bayramlar 
arafasidagi xarid qilish, iste'molilik tovarlariniig faollik suratida, asosan chakana 
savdoda sezilarli har yillik tebranishlarga olib keladi. Qishloq xo'jaligi, avtomobil 
sanoati, qurilish ham qadaydir darajada mavsumiy tebranishlarga duchor bo'ladi. 
Iqtisodiy faollik iqtisodiyotdagi uzoq muddatli tamoyillarga, ya'ni uzoq 
muddatli davr, masalan, 25, 50 ski 100 yil davomida iqtisodiy faollikni ortishi yoki 
pasayishiga bog'liq. Bu yerda shuni ta'kidlash lozimki, ayrim mamlakatlarda 

---

(masalan LQSH) uzoq muddatli tamoyili sezilarli iqtisodiy o'sish bilan 
xarakterlansa, boshqalari uchun iqtisodiy o'sishning sekinlashuvi xos. 
Iqtisodiy faollikning tebraishini tushuntiruvchi ko'p qarashlar mavjud 
bo'lishiga qaramasdan ko'pchilik iqtisodchilar, ishlab chiqarish va bandlik darajasini 
bevosita aniqlovchi omil umumiy yoki yalpi sarflar darajasi hisoblanadi, deb 
tasdiqlaydi.