Osimlikler poykiloterm organizmlerge kiredi, yagmy olar
denesinde temperatura turaqli emes. Olardm temperaturasi quyash
energiyasin jutiw ham shigariwi
ortasmdagi ayirmashiliq,
energetikaliq balans arqali amqlanadi. Topiraq-osimlik-atmosfera
temperaturasi arqali osimliklerdegi transpiraciya processinin
funkciyasi basqanladi.
Osimlikler energetikaliq balansmm tiykargi komponentleri
tomendegi korsetkishlerden ibarat:
1. Osimlikler qaplamman otetugm har turli uzmhqtagi
radiaciya tolqmlarmm balansi, yagniy radiaciyanm jutiliwi oz
nawbetinde deneden shigatugm issiliq
natiyjesinde barqulla
energiyamn jogaliwma alip keledi. Kunnin jan q waqtinda qisqa
tolqmli radiaciya kop bolip, tiingi waqitta bolsa energiyamn
kemeyiwi juzege keledi, yagniy, suw, topiraq ham agashlar
betindegi ortahqqa issiliq ajiratiladi.
2. Metabolizm processlerinde energiya almasiwi bolip, burnn
natiyjesinde
osimlikler dem alganda, fotosintez onimi energiya
ajiratadi.
3.
Osimlikler
fitomassasi
tarepinen jiynalgan
issiliq
osimlikler qaplamman otip atirgan lilken energiya menen
birgelikte olar denesinde temperaturanm koteriliwine alip keledi.
4. Topiraqta issihqtin otiwi ozine say. Kun dawammda
topiraqqa jutilatugm jaqtihq energiyasmm bir bolimi issiliq tolqmi
halatmda topiraqtm tomengi qatlamlarma otkiziledi, tomengi
qatlamda toplangan energiya
topraqtm suwip atirgan juze
qatlamma koteriledi. Bunday halat har dayim juz beretugm ham
topiraq temperaturasmm ozgerip tunw m a alip keledi.
5. Qorshagan ortahqtagi energiya almasiwi, osimlikler menen
ortaliq ortasmdagi temperaturanm tenlesiwi, issiliq otkiziw,
tarqatiw, puwlamw ham suw puw lan arqali energiya toplaw
jo llan menen amelge asadi. Osimliklerdin energiya balansi
korsetkishleri belgili darejede poykioloterm haywanlarga da
tiyisli.
Jer betinde temperaturanm
kun ham mawsimler dawammda
ozgerip tunw i ham basqa ekologiyahq faktorlar menen birgelikte
organizmlerdin zonalar boymsha ham vertikal (organizmler
tropikaliq, subtropikaliq, shol, dala, togay, tundra siyaqli zonalar
boymsha) tarqaliwin aniqlaydi.
86