Biosferada turli mikroorganizmler
iskerligi natiyjesinde
oksidleniw ham tikleniw siyaqli ximiyaliq processler boladi.
V.R.Vilyams pikirinshe, Quyash energiyasi jer betinde eki
turli zatlar aylanisin tamiyinleydi, yagniy geologiyahq yamasa
ulken zat aylanis ham biologiyaliq yamasa kishi zat aylanis jiizege
keledi. Har jili Quyashtan 21xl020 kJ
jaqtiliq energiyasi jerge
keledi. Usi energiyanin 50%i puwlamwga sarip qilmadi.
Biosferada suwdin aylaniwi - jer juzi ham suw hawizlerinen
suwdin puwlaniwi ham igalhhq sipatmda qaytip jerge tiisiwi
geologiyahq (ulken) aylamw esaplanadi.
Biosferada tiri organizmlerdin juzege keliwi menen
atmosfera, suw ham mineral zatlardin aylaniwi payda boladi,
yagniy abiotikaliq ham geologiyahq
tiykarda organikaliq zatlar
almasiwi yamasa biologiyaliq aylamw payda boladi.
Aynm organizmler organikaliq zat duziw ushm kun
energiyasman paydalanbaydi, al ol okisleniw waqtindagi bolingen
energiyadan paydalanadi. Bul processke
X em osintez
-dep ataydi.
01 fotosintezge qaraganda organikaliq zatti juda az mugdarda
toplaydi. Ogan ayinm bakteriya gruppalari qatnasadi.
Energiya aylamsi basta aytip 6tkendey zat aylamsi menen
baylanisli boladi. Zatlardm kishi (biologiyaliq)
aylamsi yagniy
organizmlerdin quriqliqtagi topiraq arasmdagi ham gidrosferadagi
suw ham organizmler arasmda bolatugm aylanis. Zatlardin lilken
aylamsi (geologiyahq) quriqhq h&m diinya jiizlik okean arasmda
jiiredi. Quriqliqtagi kishi aylanis processinde osimlikler suwdagi
gazdi ham erigen mineral zatlardi sinircdi,
onnan organikaliq
zatlardi islep shigaradi. Dem aliw processinde osimlik ozinin
denesinen uglekiskiy gazdi bolip shigaradi. Organikaliq zatlardm
kopshilik bolimi konsument organizmler ham reducentler arqali
mineral zatlarga aylamp topiraqqa aralasadi.
Gidrosferada ozinin kishi zat aylamsina iye,
ol suwdagi
erigen duzlardi gazlardin kopshilik bolegin ozine aladi. Bul zat
aylanista bas roldi suw betindegi mikroskopiyaliq, xlorofilli
vodorosller atqaradi. Bul 6simlik organizmleri tolqin agislan
menen lgip jiirip, belgili ekologiyaliq gruppam payda etedi, bugan
Dostları ilə paylaş: