Manaf süleymanov

Dalğalanan  çadralar.  On  doqquzuncu  ilin  mayında  «Hümmət» 
təşkilatının  təşəbbüsü  ilə,  Bakıda  qadınların  izdihamlı  nümayişi  olur.  Belə  bir 
nümayiş, belə qeyri-adi bir mənzərə şəhərdə heç vaxt görünməmişdi. Qabaqkı 
nümayişlər  bundan  tamamilə  fərqlənirdi.  Müsəlman  arvadları  sübh  tezdən 
meydan  və  küçələrə  çıxırlar.  Başqa  millətlərin  qadınları  da  həmrəylik  əlaməti 
olaraq  onlara  qoşulur.  Mənzərəni  görənlər,  izdihamın  vahiməsindən  özlərini 
downloaded from KitabYurdu.org

204 
 
itirir.  Xəfif-xəfif  əsən  bahar  mehi  qadınların  qara  çadralarını  dalğalandıra-
dalğalandıra, sanki onları salamlayır, təbrik edir, dərdlərinə şərik olurdu. 
Oktyabr  inqilabından  sonra  doğmuş  azadlıq  günəşindən  müsəlman 
arvadları  hələ  də  məhrum  idi.  Halbuki  Oktyabr  inqilabı  qadınlara  hüquq 
vermişdi.  Bugünkü  izdihamlı  çıxış  iki  il  əvvəl  ruhanilər  qurultayında 
qaragüruhçuların azadlıq, sərbəstlik almaq istəyən arvadlara tutduqları divana, 
hörmətsizliyə qarşı intiqam sədası idi. Əsrlər boyu işığa, havaya, günəşə həsrət 
qalmış, uşaq böyütmək, mətbəx və evdə çapalamaqdan başqa heç nə görməyən, 
min  bir  məşəqqətə  dözən,  min  bir  cəza  çəkən  müsəlman  arvadları  dan 
söküləndən gecə yarıya qədər ayaq üstə, aclığa, susuzluğa, yorğunluğa dözənlər 
birinci dəfə idi ki, doğma küçə və meydanları sərbəst, azad dolaşırdılar. 
Lakin  qaragüruhçular  yenə  də  baş  qaldırdılar,  axşamüstü  qadınları 
bulvara girməyə qoymadılar, girəcəkləri əlisilahlı «qəhrəmanlar» tutdular. Hələ 
bu  az  imiş  kimi  qadınlara  hücum  etdilər.  Polis  nəfərləri  də  qaragüruhçulara 
havadar çıxdılar. 
Hamı  üçün  taybatay  açıq  olan  bulvarın  darvazaları  onların  üzünə 
bağlandı.  İlin  365    günündən  bir  neçə  saat  dəniz  havası  almağı,  ləpələrin 
oynamasına  tamaşa  etməyi  onlara  qıymadılar.  Dövlətlilərin  arvadları  gün 
uzunu bulvarda dincəlirdi. 
Qadınlara qarşı bu cür münasibət şəhərdə əks-sədaya çevrildi. 
250 milyon pud neft. On doqquzuncu əsrin axırları və iyirminci əsrin 
ilk  on  ilində  Bakıdan  ildə  yüz  əlli  milyon  pud
*
  neft  ixrac  edilirdi.  Onun  qırx 
milyon  pudu  sisternlərdə,  əlli  milyon  pudu  isə  kəmərlə  Batuma  daşınırdı. 
Altmış  milyon  pud  isə  gəmi  və  tankerlərlə    Rusiyaya,  İrana  və  Türküstana 
göndərilirdi. 
Birinci dünya müharibəsi dövründə nefti başqa yerlərə göndərmək çox 
çətinləşmişdi. Hasilatın çox azalmasına baxmayaraq yenə də iki yüz əlli milyon 
pud neft  (beş  milyon ton)  anbarlarda  və  rezervuarlarda aşıb-daşırdı. 
Şimali  Qafqazda  Denikinin  ağ  ordusu  dəmir  yolu  ilə  hərəkəti 
dayandırmışdı.  Xəzərdə  ağqvardiyaçı  hərb  gəmiləri  ingilis  ağalığı  altında 
dənizi gecə-gündüz nəzarət altında saxlayırdı. Həştərxana nəinki tanker, gəmi, 
hətta barkazı belə buraxmırdı. 
Türklərin ordusu Bakıda olanda, almanlar söz vermişdilər ki, Batumda 
olan  nefti  gəmilərlə  Ukraynaya  və  sair  yerlərə  daşıyacaqlar.  Hətta  gəmi  də 
hazırlamışdılar.  Lakin  vəziyyət  dəyişdi,  almanlar  və  türklər  məğlub  oldu. 
Amerika,  Fransa  və  İngiltərənin  neft  daşıyan  tankerləri  və  donanmaları 
Dardaneldən o tayda idi. Təmirə ehtiyacı olan Bakı - Batum neft kəmərilə çox 
                                                           
*
 Pud -16 kiloqramdır. 
downloaded from KitabYurdu.org

205 
 
çətinliklə  gündə 75.000 pud neft  vurmaq olurdu  ki, bu da ayda 2  milyon pud, 
ümumi miqdarın cüzi bir hissəsini təşkil edirdi. 
Vaxtı  ilə  ingilislər  də  Bakıda  olanda  söz  vermişdilər  ki,  nefti 
Ukraynaya  göndərməyə  kömək  edəcəklər.  Hətta  bu  məqsəd  üçün  gəmi  və 
tanker  də  ayırmışdılar.  Ukrayna  ilə  müqavilə  də  bağlanmışdı.  Burada  da 
vəziyyət dəyişdi. 
Fransaya  satılmış  nefti  Marsel  şəhərinə  çatdırmaq  üçün  onlarla 
hökumətə gömrük haqqı verilirdi ki, bu da  malın qiymətini bahalaşdırırdı. Bir 
gündə görülə biləcək iş həftələrlə uzanırdı. Neft sindikatı yaratdılar. Nefti hamı 
oraya  verməli  idi.  Xırda  neft  sahibkarları  başqa  yerə  neft  sata  bilməzdi. 
Sindikat  neft  sahibkarlarının  əlində  artıq  qazanc  mənbəyinə  dönmüşdü.  Nə 
qədər  ki,  sindikat  yox  idi,  neftin  pudu  5  manata  satılırdı.  Elə  ki,  sindikat 
yaradıldı, neftin pudu qalxdı 10 manat 80 qəpiyə. 
Rokfellerin  «Standart  oyl  kompani»  neft  sindikatının  Bakıdakı 
nümayəndəsi Tomas on iki milyon pud neft almağa müqavilə bağlamışdı. 7 ay 
ərzində  hazırlanacaq  altı  milyon  pud  ağ  neftin  qiyməti  müxtəlif  aylarda 
müxtəlif  -  33  dollardan  34  dollara  qədər  olacaqdı.  Ağ  neft  gəmilərə 
yüklənəndən  sonra  pulu  -  Nyu-York,  Roma,  London  və  Paris  valyutasıyla 
veriləcəkdi.  Hər  dəfə  pulun  10  faizi  girov  saxlanacaq,  müqaviləyə  əməl 
olunmadıqda verilməyəcəkdi. 
Baş  nazir  və  xarici  işlər  naziri  gəlib  Tağıyevdən  xahiş  edir  ki,  icazə 
ver  amerikalı  qonaqları  sizin  mülkdə  qəbul  edək,  şəhərdə  sizin  evinizdən 
münasib  yer  yoxdur.  İki  nəfər  biz  olacağıq,  bir  də  qonaqlar.  Hacı  böyük  qızı 
Sara və kürəkəni Zeynalbəylə qonaqları şərq salonunda qəbul edir. Məclisdə on 
nəfər adam iştirak edir. 
Neftxuda Səlimxanovun arvadı ləl-cəvahirat içində üzürmüş. 
Xəbər verəndə ki, şam yeməyi hazırdı, keçirlər nahar otağına. 
Amerikalı  qonaq  yanında  oturmuş  Hacının  sadə  geyimli  qızı  Sara 
xanıma  fransızca  deyir  ki,  sizin  Tağıyevin  qızı  necə  də  zəngin  geyinib,  əsl 
şərqli  kimi,  gözümlə  görməsəydim,  belə  təmtəraqlı  bəzəyi  ağlıma  cığışdıra 
bilməzdim.  Sara  gülümsəyib  deyir  ki,  o  qonaqdır,  Tağıyevin    qızı    mənəm.  
Amerikalı  təəccüblə soruşur: «Siz?!», «Bəli» deyə Sara təsdiq edir. 
Neft  mədənlərinin  görkəmi  son  dərəcə  acınacaqlı  idi;  daxmaların 
çoxunda  pəncərədə  şüşə  yox  idi.  Xəstələr  cındır,    şəlpə  üstündə  çapalayırdı. 
Həkim  yox,  dava-dərman  yox.  Ağır  xəstələri  müalicəxanaya  aparmağa  araba  
da yox idi. Fəhlələr qızdırmalı  yoldaşlarını dallarına alıb neçə kilometr uzaqda 
yerləşən  azarxanaya  aparırdılar.  Dərman  yox  idi.  Mədənlərdə  su  tapılmırdı. 
Addımbaşı neftlə dolu çalalardan, anbarlardan aşıb-daşan neft havanı daha da 
zəhərləyir, yanğın təhlükəsi törədirdi. 
downloaded from KitabYurdu.org

206 
 
İyirminci  ilin  may  ayından  başlayaraq,  rezervuar  və  anbarlardakı 
250.000.000  pud  xam  neft  və  neft  məhsullarını  sistern  və  tankerlərlə  Sovet 
Rusiyasına daşımağa başladılar. Təhlükə arxada qaldı. 
İki yüz əlli milyon pud (beş milyon ton) neft və neft məhsulları 1920-
ci  il  aprelin  29-dan  iyunun  ortalarına  qədər,  qırx  gün  ərzində  dəniz  və  dəmir 
yolu  ilə  Rusiyaya  göndərildi.  Rusiyanın  dağılıb  bərbad  olmuş  sənayesi, 
nəqliyyatı və digər təsərrüfatını tədricən dirçəltməyə başladılar. 
Bu  miqdarda  neft  və  onun  məhsullarını  belə  gözlənilməz  sürətlə 
daşımağı  təşkil  etdiyinə  görə  «Azneft»in  rəisi  Aleksandr  Pavloviç 
Serebrovskini «Qırmızı döyüş bayrağı» ordeni ilə təltif etdilər. 
Xüsusi  Dəniz  ekspedisiyası.  On  dörd  dövlətin  dəmir  və  od 
mühasirəsində ölüm-dirim müharibəsi aparan və bütün məhrumiyyətlərə dözən 
Sovet Rusiyasına duru yanacaq hava kimi lazım idi. Bakı proletariatı belə ağır 
bir  vaxtda  Sovet  Rusiyasına  kömək  əlini  uzatmağı  qərara  aldı.  Bakıda 
bolşeviklərin Xüsusi Dəniz ekspedisiyası yaradıldı. 
İngilislər iri ticarət gəmilərini də    səfərbər edib silahlandıraraq Xəzər  
sularında bolşeviklərə mane olmaq istəyirdilər. 
Bakı körfəzinə lövbər atmış «Afrika» gözətçi gəmisi bütün ticarət və 
neft körpülərini nəzarət altında saxlamışdı. 
Belə  qorxulu  və  ağır  bir  şəraitdə  bolşeviklərin  Dəniz  ekspedisiyası 
Həştərxana benzin və maşın yağı daşımağa başlamışdı. 
Kapitan  Dadaş  Səlimov  nəql  edirdi  ki,  ekspedisiyanı  hərbi 
donanmanın rəis  müavini Çingiz  İldırım,  kapitan Əli Bayramov,  Dövlətov  və 
bekar dənizçiləri işə düzəldən Yan Lukyanenko idarə edirdilər. Əli Bayramovla 
çoxdan tanış idik, ikimiz də Bakı dənizçi məktəbini bitirmişdik, ikimiz də kasıb 
ailədən idik. Mən dülgər oğlu idim, atam gəmilərdə döşəmə təmir edirdi. Əlinin 
atası isə Lahıc misgərlərindən idi, çoxdan Bakıda yaşayırdılar. 
Bir  gün  Əli  Bayramov  məni  yanına  çağırıb  dedi  ki,  get  Yan 
Lukyanenkonun yanına, səninlə işi var. Getdim. Onun işlədiyi idarə Qoşa qala 
qapısının  yanındakı  Haşımov  (Gənclər)  meydanında,  ikimərtəbəli  mülkdə  idi. 
Yan dedi ki, get ticarət portunun rəisi Çingiz İldırıma ərizə ver ki, bolşeviklər 
motorlu qayığımı qaçırdıb aparıblar, indi Zirədə hökumət tapıb. Xahiş edirəm 
qaytarın.  Qayığın  sənədlərini  də  verdi  mənə.  Sən  demə,  qayığı  köhnə  tarixlə 
keçirdiblər mənim adıma. Çingiz İldırım əmr verdi, qayığı qaytardılar. Gəldim 
Yanın  idarəsinə.  O  dedi  ki,  başqa  bir  motorlu  qayıq  da  var.  Hər  ikisiylə 
Həştərxana benzin göndərməliyik. Əmələləri çıxardıb yerinə rus qoymuşuq. Al, 
bu  on  min  manatı,  get  benzin  al,  vur  qayıqlara.  Qaraşəhərə  gedib  Şibayev 
körpüsündən  benzin  dolu  bidonları  alıb,  yüklədik  qayıqlara  və  kağız  düzəldib 
Ənzəli  adına  yola  saldım.  Qayıqlar  üçün  bir  neçə  pasport  olurdu;  birini 
saxladım üzümdə, o biriləri qaldı kapitanda. 
downloaded from KitabYurdu.org

207 
 
Qayıqlar  Həştərxana  getdi,  mən  sərnişin  gəmisində  yollandım 
Ənzəliyə,  İrana.  Sənədləri  pul  gücünə  sahmana  salıb  qayıtdım  geri.  Elə  ki, 
qayıqlar  Həştərxandan  döndü,  İran  möhürü  vurulmuş  sənədləri  aparıb 
göstərdim Bakı gömrükxanasına. 
Ağqvardiyaçıların və  ingilislərin  mühafizə  gəmiləri,  qayıqları Bakı  – 
Mahaçqala - Həştərxan yollarına nəzarət edirdilər. 
Ekspedisiya  gəmilərində  maşın  yağı  və  benzin  daşıyan  başqa  bir 
kapitan  söhbət  edirdi  ki,  on  doqquzuncu  ildə  Kirovun  tapşırığı  ilə  məni 
Həştərxandan  Bakıya  yolladılar.  Aprelin  birinci  günlərində  Pirallahı  adasına 
gəldim. Ağzı lehimlənmiş qutularda çoxlu Nikolay pulu gətirmişdik. Rusiyanın 
banklarında qalmış, qiymətini itirib, xərclənməyən bu pullar Bakıda işə gedirdi. 
Məmurlara  rüşvət  verib  iş  aşırırdıq  mal  alırdıq.  Gətirdiyim  pulları  Zirə 
kəndinin yaxınlığında gizlətdik, sonra da ekspedisiyaya təhvil verdik. Təzədən 
benzin,  bir  də  maşın  yağı  alıb  gəmiyə  vurduq.  Gəmi  yelkənli  idi,  motoru  da 
vardı.  Axşamüstü  yola  düşdük.  «Afrika»  gözətçi  gəmisi  sənədlərə  baxıb,  bizi 
ləngitmədi.  Çox  çəkmədi,  xəzri  başladı.  Gedib  Zənbil  (Bulla)  adasına  çıxdıq. 
Ərzaq  və  su  götürmüşdük;  quru  şeylər  idi.  Ocaq  qalayıb  xörək  bişirmək 
olmazdı.  Benzin bir qığılcımdan alışa  bilərdi.  İkinci  gün xəzri gilavarla    əvəz 
oldu, yelkənləri açıb dənizə çıxdıq. Şərq sahilinə səmt götürdük. Külək birdən 
dəyişdi, təzədən xəzri başladı. Yelkənlər şişib, qayıq öz-özünə cənuba üzürdü. 
Ha  əlləşdik  bir  şey  çıxmadı,  bizi  gətirdi  Xorbaşına.  Bu  arada  vətəgə    çoxdu.   
Girdik  körfəzə.  Durbinlə    baxanda  sahildə    kazakların  gəzişdiyini    gördük. 
Əyinlərində hərbi libas, böyürlərində şaşka, tapança... pis yerdə axşamlamışdıq. 
Çəlləklərdən  şirin  suyu  boşaltdıq.  Çox  keçmədi  kazaklar  iki  qayıqda 
bizə yaxınlaşdılar, gəmiyə qalxdılar. Başladılar axtarışa. Əvvəl qayığı, sonra da 
adamları  yoxladılar.  Sənədləri  götürüb, məni  apardılar qırağa. 
Binanın  qabağındakı  meydanda  dar  ağacından  iki  cənazə  asılmışdı. 
Külək  əsdikcə  yellənirdilər.  Bir  nəfəri  boğazından,  o  birisini  ayaqlarından 
asmışdılar.  Boğazından  asılan  ölmüşdü,  o  birisi  zəif-zəif  xırıldayırdı.  Birdən 
qapının ağzında ağzı bağlı, kəndirlə dörd çarpaz sarınmış çuvalın tərpəndiyini 
gördüm, zarıltı səsi eşidilirdi. 
Birtəhər  özümü  ələ  aldım.  Otağa  girdik.  Sənədləri  təzədən  diqqətlə 
yoxladılar,  bir  zabit  başladı  sorğu-suala:  «Hara  gedirsiz?»  «Kimsiz!», 
«Daşıdığınız mal kiminkidir? Mal sahibi nə çarədir?». Cavab verib dedim  ki,  
hamısı    sənədlərdə  yazılıb.    «Bolşeviksiz?»,  «Yox  a!  Nə  danışırsız?»,  «Sizi 
külək  gətirdi  bura?»,  «Yox,  dənizdə  külək  bizi    çox  hərlətmişdi,  içməli  su 
qurtarmışdı.  Dənizdə    balıqçılara    rast  gəldik.  Onlardan  xəbər  aldıq  ki, 
Xorbaşında  kim  var.  Dedilər  özümüzünkülərdir.  Bolşevikləri      qovublar. 
Kazaklar qayda-qanun düzəldiblər. Ürəkləndik. Gəldik ki, su götürək...» 
«Bolşevik olan yerdə rahatlıq olmaz. Ölüləri dz  xatalıdır» deyə zabit 
keçdi o biri otağa, telefonla Lənkərana xəbər verdi ki, yelkənli gəmi tutmuşuq, 
downloaded from KitabYurdu.org

208 
 
benzin  dolu  bidonlar  yüklənib.  Guya  Ənzəliyə  gedirlər.  Nə  edək?».  Bir  azdan 
zabit qayıdıb xəbər verdi ki,  sizi buraxırıq... Razılıq etdim: «Cənab zabit, sağ 
ol...  Qurudan  təzəcə  yel  əsir,  icazə  verin  körfəzdən  dənizə  çıxalar.  Mən 
burdayam... Kapitansız heç yerə gedə bilməzlər, sənədlər də sizdədir». 
Zabit  razılaşdı.  Uşaqlara  tez  him  elədim.  Gəmi  körfəzdən  təzəcə 
dənizə çıxmışdı ki, başqa bir zabit otaqdan yüyürüb qışqırdı: «Yelkənli gəmini 
saxlayın! Lənkərandan əmr var ki, buraxmayın onları!». 
Bir soldat sahilə qaçıb yoldaşlarıma qışqırdı: «Getməyin! Gözləyin!». 
Zabit girdi otağa. Gördüm iş şuluqlaşır. Gəmidəkilər də məni dənizçi 
işarəsilə  tələsdirirdilər.  Şapkamı  qaldırıb,  işarə  ilə  başa  saldım  ki,  azca 
gözləyin. Dönüb soruşdum: «Cənab soldat, burda su başına harda çıxmaq olar? 
Rahatxana hardadır?». 
Soldat əlilə kolluğu göstərdi: «Odur ey, get ora». 
Kolluğa  girib,  sürünə-sürünə  özümü  verdim  dəniz  qırağına,  birtəhər 
ordakı  xırda  qayıqlardan  birinə  qalxdım,  avarları  tapıb  üz  tutdum  dənizə. 
Qorxudan  adamın  gücü  necə  də  birə  min  artarmış.  Birtəhər  özümü  yelkənli 
gəmiyə çatdırdım. Düşdük yola... 
Kazaklar  qışqırıq  sala-sala  tüfəngi  qapıb,  tutdular  bizi  gülləyə.  Gec 
idi. Güllə mənzilindən uzaqlaşmışdıq. Kapitan iri əlini saçlarına çəkib dərindən 
ah  çəkdi:  «Saçlarım  onda  ağardı.  Üç  saata.  Peçin  altında  başqa  sənəd  vardı. 
Ehtiyat  üçün  həmişə  bir  neçə  sənəd  götürürdük.  Başladıq  sağ  tərəfdə  dəniz 
qırağı ilə  üzü  yuxarı  üzməyə. Gilavar bərkiyirdi.  Dedim  ki, uşaqlar, bu külək 
bizi Həştərxana qədər qovacaq. Təkbəndin altını bərkidin. İri yelkəni endirdik 
ki, qayıq batmasın. Külək anbaan güclənirdi. Dəniz də şahə qalxırdı. Tamam su 
içində idik. Alt paltarımız da islanmışdı. Göz-gözü görmürdü. Fırtına yelkənini 
qaldırmışdıq,  balacaydı  deyə  gəmini  qoymurdu  ləngər  vursun.  Yel  gəmimizi 
elə  qovurdu  ki,  güllə  atsaydılar  çatmazdı.  Yeddinci  gün  külək  sakitləşdi, 
gördüm su dayazlaşır, dəryanın dibi görünür. Lot atdım, sarı gil gəldi. Sükanı 
köməkçimə tapşırıb, özüm gedib yatdım. Ayılanda gördüm gəmi əyilib, böyrü 
üstə  üzür.  Keçdim  sükanın  dalına,  birtəhər  gəmini  qaydada  oturtdum.  Lövbər 
atdım.  Yelkənləri  endirdik.  Taqətdən  düşmüşdük.  Hamımız  uzanıb  yatdıq. 
Sabahı  gün  ayılanda  gördük  ki,  sahildə  bir  neçə  nəfər  balıqçı  dayanıb 
təəccüblə,  qorxu  ilə  bizə  baxırlar.  Birtəhər,  əl-qol  işarəsilə,  tütün,  papiros, 
konserv göstərib yaxına çağırdıq. Haqlarını verdik, bizi yedəyə götürüb, kanala 
qədər  sürüdülər.  Ordan  o  yana  hərbi  limandan  kater  gəlib  bizi  apardı. 
Həştərxanda bizi sevinclə qarşıladılar. 
Gətirdiyimiz  benzindən  təyyarələrə  töküb  sabahı  gün  başladılar 
ağqvardiyaçı və ingilis gəmilərini bombardman etməyə. 
Bir həftə sonra gəmimizə çoxlu pul, silah və siyasi ədəbiyyat yükləyib 
yenidən Bakıya yola saldılar. 
downloaded from KitabYurdu.org

209 
 
1919-cu  ilin  aprel  ayında  Dəniz  ekspedisiyası  Bünyad  Sərdarovun 
başçılıq  etdiyi  dəstəni  Bakıya  gətirirdi.  Mindikləri  adi  balıqçı  qayığında, 
döşəmənin  altında  siyasi  ədəbiyyat  və  pul  gizlətmişdilər.  Yolda  ingilis  və 
ağqvardiyaçılar qayığı yaxalayıb, içində olanların hamısını güllələmişdilər. 
Qocaman  kapitan  Əlibala  Rəcəbov  nəql  edirdi  ki,  1919-cu  ilin 
ortalarında  İrandan  Bakıya  yük  gətirirdim.  Dəniz  sakit  idi.  Uzaqda  üç  böyük 
gəmi  göründü.  Bizdən  xeyli  aralı  bir  yelkənli  qayıq  üzürdü.  Çox  keçmədi 
hərbiləşdirilmiş  «Emanuel  Nobel»,  «Elmar  Nobel»  bir  də  «Arşak»  gəmilərini 
tanıdım.  Göyərtələrindəki  topların  lüləsini  qabağa  tuşlamışdılar,  bərk 
üzürdülər. Müavinim təəssüflə dedi; «Yelkənli qayığın qovaraqını götürüblər». 
Dedim:  «Ola  bilər».  Müavinim  əlavə  etdi:  «Bu  gəmilər  gecə-gündüz  dənizi 
ələk-vələk edib bolşevik axtarırlar. Həştərxandan qayıdanları, ya da ora gedən 
adamları tutub öldürürlər...». 
«Emanuel  Nobel»  xəbərdarlıq  fiti  verdi.  Yelkənli  qayığa  üç  səmtdən 
yaxınlaşırdılar.  Biz  də  baxırdıq,  görək  iş  nə  ilə  qurtaracaq.  Hərb  gəmiləri 
dənizçi  «dililə»,  bayraqlarla,  qayıqda  olanlara  «dayan»  işarəsi  verirdilər. 
Oradakılar  isə  veclərinə  almırdılar.  Hərb  gəmiləri  lap  yaxınlaşıb,  dənizə  bir 
neçə  qayıq  saldılar,  kəndir  trapla  hərbi  matroslar  qayıqlara  düşüb,  üz  tutdular 
yelkənli  qayığa  tərəf.  Elə  ki,  lap  yaxınlaşdılar,  birdən  yelkənli  qayıq  başladı 
alışıb  yanmağa  və  onu  təqib  edən  qayıqlara  hücum  etdi.  Hərbi  matroslar 
dəhşətə gəldilər, üz tutdular qaçmağa. Yelkənli qayıq isə əl çəkmir, yana-yana 
sürətlə əvvəl bir qayığa, sonra da dönüb o birisinə özünü zərblə çırpdı. 
Bu  zaman  hədəf  müvazinətini  itirib  içindəki  matroslar  dənizə 
düşdülər. Qayıq alışdı, yelkənli qayığı isə alov bürüdü. 
Sükançı  Pojarov  da  dörd  dəfə  Həştərxana  benzin  alardıqlarını  nəql 
edirdi:  «Onlardan  iki  dəfəsini  Roqovla  bərabər  aparmışdıq.  Ekspedisiyada  ən 
cəsur dənizçi Nikifor Roqov idi. Heç nəyinən hesablaşmazdı, özünü oda, suya 
vurardı.  Qaranlıq,  tufanlı,  şaxtalı  qış  gecələrində,  şiddətli  xəzri  əsəndə  dənizə 
çıxardı.  Bir  addımlıqda  göz-gözü  görməyəndə,  ləpələr  şahə  qalxanda  qayığı 
qoşardı. 
Reyddə  ingilislərin  hərbi  gözətçi  gəmiləri  iz  axtaran  it  kimi  körfəzə 
gələn,  limandan  çıxmaq  istəyən  qayıq  və  barkazları  axtarırdılar.  Projektorlar 
ətrafa gur işıq zolaqları saçırdı. Hər an qayığı seçə bilərdilər. 
Roqov  isə  öz  işində  idi,  düşmənləri  saymaz,  tapşırığı  canla-başla 
yerinə  yetirərdi.  İki  dəfə  Roqovun  dəstəsilə  Həştərxana  yollanmışdım.  Göy 
buludsuz olanda yolu, səmti ulduzlarla təyin edirdik, tapşırığı yerinə yetirirdik. 
Elə  ki,  biz  çatırdıq,  Sovet  təyyarəçiləri  benzin  alıb  başlayırdılar  ağları, 
ingilisləri dənizdə və quruda bombalamağa. O gün olmurdu ki, düşmənin hərb 
gəmilərini, ticarət gəmilərini bombalamasınlar. Köpək uşaqları nəzarəti daha da 
artırdılar.  Həştərxana  neft,  benzin  və  maşın  yağı  buraxmamaq  üçün  bir  neçə 
əlavə ticarət gəmisini təzədən səfərbər edib silahlandırdılar. Roqov Həştərxana 
downloaded from KitabYurdu.org

210 
 
doqquzuncu  dəfə  səfər  edəndə  ingilis  hərb  gəmiləri  onları  araya  alıb  tutmaq 
istəyirlər. Görəndə ki, xilas olmağa, aradan çıxmağa ümid yoxdur, benzin dolu 
gəmiyə od vurur. Özləri də yanır. 
Bir dəfə də tapşırıq verdilər  ki,  «Ediçka» barkazı ilə  Krasnovodskiyə 
üç  nəfər  adam  aparmalısız.  Hazırlaşın.  «Ediçka»  Nobel  qardaşlarınınkı  idi. 
Bibiheybətdən neft barjlarını yedəkdə Qaraşəhərə aparırdı. Altıncı körpüyə yan 
almışdıq,  indiki  «Azneft»in  qabağında.  Mən  sükançı  idim.  Familim  Pojarov 
olsa  da  sənədlərimdə  Mironov  yazılmışdı.  Körpüdə  kapitan  müavini  ilə 
hərlənib,  məqam  gözləyirdik.  Aparacağımız  üç  nəfər  də  qıraqda  himə  bənd 
idilər. Bir əsgər də əlində tüfəng, növbədə dayanmışdı. 
Naqan  cibimdə,  axşam  saat  on  birdə  keçdim  barkaza,  yaxınlaşıb 
qapını  taqqıldadıb,  girdim  kapitanın  kayutuna:    «Cənab  kapitan,  olarmı?» 
dedim.    Ucaboy, arıq adam idi. Uzandığı divandan tərpənməyib dedi: «Olar. 
Nə  istəyirsən?!».  «Cənab  kapitan,  -  dedim,  -  tapşırıq  veriblər  ki,  «Ediçka»nı 
Krasnovodskiyə  aparaq».  O  təəccüblə  soruşdu:  «Nə?  Necə  yəni  barkazı 
Krasnovodskiyə  aparaq,  -  səsindən  hiss  etdim  ki,  mətləbi  başa  düşməyib, 
dikəldi.  -  Özüm  gedib,  bu  saat  danışaram  ki,  bu,  mümkün  olan  iş  deyil. 
Barkazda Krasnovodskiyə getmək mümkünmü?! Başları xarab olub...» 
Naqanı çıxardıb ona tuşladım: «Yerindən tərpənsən özünü ölmüş bil, - 
dedim, - güllələrin  hamısını çaxacağam başına!». 
Kapitan  özünü  itirdi,  tərpənmədi.  Kapitan  müavini  içəri  girdi,  kəndir 
ilməyi  saldı  onun  boynuna.  Uzatdıq  divana.  Tərpənsəydi  boğacaqdıq.  Elə  bu 
vaxt qulluqçu qız içəri girdi, əlimdə naqanı, kapitanın boynunda kəndir ilməyi, 
yan tərəfdə kapitan müavinini görəndə qorxusundan «ah!» deyib huşunu itirdi. 
Onu da götürüb kalitanın yanında uzatdıq. 
Körpüyə  qayıdıb  əsgərə  yaxınlaşdıq,  tapançanı  üstünə  çəkəndə  dedi: 
«Onu  qoy  cibinə.  Butkanın  yanında  gözləyirlər,  get,  onları  gətir».  Sən 
deməginən  əsgər  də  bizim  adam  imiş.  Budkanın  yanında  gözləyənləri  gətirib 
yerbəyer elədik. 
Bir  azdan  yola  düşdük.  Üç  nəfəri  Moskvaya  göndərirdilər. 
Krasnovodskidən 
Aşqaba,  oradan  Daşkəndə,  sonra  da  Moskvaya 
yollanacaqdılar. 
Jiloy  adasına  çatanda,  endim  kayuta,  dedim:  «Cənab  kapitan,  dur 
gedək yerinə, barkazı idarə elə, bizi «Kuli» mayakına çatdır!». O, burnu altında 
mızıldadı:  «Mironov,  nə  danışırsan?!  Dənizi  barkazla  aşmaq  olar?!  Dəlisiz, 
nəsiz?!  Batarıq.  Yaxşısı  budur,  gəlin  qayıdaq  dala.  Bakıya.  Mən  heç  kəsə  heç 
nə demərəm». 
«Dala qayıtmaq barədə söz ola bilməz» deyə mən təkid etdim, - «dur 
gedək, kapitan körpüsünə!». O, naçar qalıb durub düşdü qabağıma. Sükanı mən 
idarə edirdim. 
downloaded from KitabYurdu.org

211 
 
İyirmi  bir  saata  gedib  çatdıq  «Kuli»  mayakına.  Gecə  idi.  İşıqları 
keçirdik.  Girdik  körfəzə.  Mayakın  yanında  iki  düşmən  gəmisi  dayanmışdı.  O 
həndəvərə  getmək  olmazdı.  Vadar  olub  yolumuzu  saldıq  Bıkoviç  körfəzinə. 
Səhər tezdən çatdıq Krasnovodskiyə. 
«Ediçka»nı  təmir  edib  qurtaranda  patron  dolu  qutuları,  çoxlu  tüfəng, 
bomba  yükləyib  bizi  geri  yole  saldılar  və  dedilər  ki,  birbaşa  hərbi  limana 
gedərsiz. Bakıya çatanda gördük ki, Çingiz İldırım bizi hərbi limanda gözləyir. 
Bir  dəfə  yoldaşlarımızdan  biri  -  Süleyman  oğlu  Baba  Həştərxandan 
güclü pul gətirəndə ingilislər hiss edirlər. Baba görür ki, vəziyyət xarabdır, ələ 
keçsə  güllələyəcəklər,  özünü  itirmir,  qayığı  sürür  birbaşa  hərbi  limana. 
Körpüyə  qalxanda  əli  silahlı  jandarm  zabiti  qabağını  kəsir.  Baba  nə  olar-olar 
deyib qoltuq cibindən çıxartdığı pul bükümünü uzadır zabitə: «Tez ol, - deyir, - 
əsgərlərdən  çağır,  dəmir  qutuları  daşıtdır  küçəyə!».  Pul  bükümünü  görəndə, 
zabitin gözləri çıxır kəlləsinə, yəqin ki, ömründə o qədər pul görməyibmiş. Tez 
iki əsgər səsləyir, əmr edir ki, bağlı dəmir qutuları körpüdən küçəyə daşısınlar. 
Baba  əsgərlərə  də  xərclik  verir.  Zabit  cəld  fayton  saxlayıb,  qutuları  yüklədir. 
Babanı  oturdur,  özü  də  əlində  silah  ayaq  qoyan  dayanacaqda  durub,  şəhərə 
yollanır və Babanı aradan çıxardır. 
Səhəri  gün  Süleyman  oğlunu  tutub  gətirirlər  əks-kəşfiyyat  idarəsinə. 
Onu  orada  on  gün  saxlamışdılar.  Soruşurlarmış:  «Həştərxandan  nə 
gətirmisən?»  «İntibahnamələr  hardadır?»,  «Pullar  hardadır?»,  «Nə  qədərdir?». 
Baba inkar edir, deyir ki, mən Bakıdan çıxmamışam. «Pul nədir?», «Həştərxan 
nədir?..».  Qonşusu  qoca  rus  arvadını  çağırıb  tuturlar  sorğu-suala.  Qoca  arvad 
deyir ki, həzrət İsanın ruhuna and olsun, bu yazığı həmişə evdə görmüşəm. 
O  zaman  Mirfəttah  Musəvi  «əkskəşfiyyat»da  rəis  müavini  idi.  O  işi 
birtəhər ört-basdır etdirir. Babanı buraxırlar.