Mantiq. Reja

A
-Fan.
V
-Mantiq. 
 
 
 
Sig’ishmaydigan tushunchalar 
hajmi jihatidan umumiylikka ega bo’lmagan tushunchalar 
hisoblanib, bir sinfga kiruvchi har xil predmetlarni yoki predmetlar guruhini aks ettiradi. Ularning 
umumiyligi faqat ana shunda. Bu tushunchalar o’rtasida ham 
uch xil
munosabat bor: birga bo’ysunish, 
qarama-qarshilik, zidlik. 
 
BIRGA BO’YSUNISH MUNOSABATI
quyidagi tushunchalar o’rtasida mavjuddir. 
A
-Fan. 
V
-Mantiq. 
S
-Fizika. 
QARAMA-QARSHILIK MUNOSABATIDAGI
tushunchalarning hajmlari bir-birini 
istisno qiladi. Ular predmetning (predmetlar guruhining) qarama-qarshi belgilarini aks ettiradi, 
ya’ni biri predmetning ma’lum bir belgisini ifoda qilsa, ikkinchisi uni inkor qiluvchi boshqa 
belgini aks ettiradi. Qarama-qarshilik munosabatidagi tushunchalar o’zlari bo’ysunadigan 
tushunchaning hajmini to’liq egallay olmaydi. Masalan, «Baland bo’yli odam» va «Past bo’yli 
odam» tushunchalari «Odam» tushunchasining hajmini to’liq qoplay olmaydi. 
A
-Odam. 
V
-Baland bo’yli odam. 
S
- Past bo’yli odam. 
ZIDLIK MUNOSABATIDAGI
tushunchalardan biri predmetning birorta xususiyatini 
ifoda qilsa, ikkinchisi uni inkor qiladi va mazmun jihatidan noaniq bo’lib qoladi. Zidlik 
munosabatidagi tushunchalar, qarama-qarshilik munosabatidagi tushunchalardan farqli o’laroq, 
bo’ysundiruvchi tushunchaning hajmini to’liq qoplaydi. Masalan, 
A
-Odam. 
V
-Baland bo’yli odam, 
S
-Baland bo’yli emas odam. 
Tushunchalar o’rtasidagi munosabatlarni aniqlash ularning mazmuni va hajmini 
aniqlashtirishga, ularni bog’lab, bir fikr shaklidan boshqa fikr shakliga o’tishga yordam beradi. 
Masalan «Talaba» va «A’lochi» tushunchalari o’rtasidagi munosabatni aniqlash asosida «Ba’zi 
talabalar a’lochilardir» degan mulohaza shaklidagi fikrni hosil qilish mumkin.