«маркетинг фаолиятини таҳлил қилиш ва истиқболлаш»

Studentler pándi úyreniw procesinde tómendegilerdi orınlay alıwı kerek:

• 
  bul pán boyınsha kónlikpelerdi iyelewi;
  
• 
  «Qaraqalpaq tili» páni boyınsha tiyisli izertlewlerdi biliwi;
  
• 
  Til biliminiń hár bir tarawı, sóz jasalıw usılları boyınsha tutas bilimge iye bolıwı;
  
• 
  pán boyınsha izertlewlerdi biliwi.
  

Oqıw rejedegi basqa pánler menen baylanıslılıǵı
Usı pán oqıw rejesindegi jámiyetlik-gumanitar pánler blogına kiretuǵın barlıq pánler, ásirese «Filosofiya», «Siyasattanıw», «Ruwxıylıq tiykarları» sıyaqlı pánler menen tikkeley baylanıslı boladı. Akademiyalıq licey hám kásip-óner kolledjlerde qaraqalpaq tilinen alǵan teoriyalıq hám ámeliy bilimleri «Qaraqalpaq tili» pániniń ulıwma teoriyasın tereń úyreniwde tiykar wazıypasın atqaradı.
Házirgi kúnde biziń wazıypamız jańa dáwir talaplarına sáykes sapalı hám joqarı dárejede oqıtıw arqalı «Qaraqalpaq tili» páninen tereń bilim beriw hám oqıtıwdıń sapasın jaqsılaw, keleshek jaslarımızdı jetik insan etip tárbiyalaw bolıp esaplanadı. Hár bir oqılǵan lekciya hám seminarlarda kúndelikli turmısqa baylanıslı ilimiy, ruwxıy hám ámeliy salmaqqa iye tárbiyalıq tásiri bolıwı kerek.
1.2. Qaraqalpaq tilinde qospa sózlerdi oqıtıwda temasın oqıtıwda innovaciyalıq texnologiyalardıń áhmiyeti

Sońǵı waqıtları Respublikamızdıń bilimlendiriw sisteması tarawında da jańadan-jańa innovaciyalıq ózgerisler júz berip atırǵanlıǵın, jańa oqıtıw usıllarınıń payda bolıwın anıq kóriwge boladı. Ilimiy texnikalıq rawajlanıw XX ásir aqırına kelip, kóplegen islep shıǵarıw tarawların texnologiyalastırıwǵa sebep bolıp qalmay, bálkim, mádeniyat tarawına, gumanitar bilimler tarawlarına da kirip keldi. Házirgi waqıtta kópshilik tiyqarǵı metodikalıq innovaciyalar oqıtıwdıń interaktivlik usılların qollanıwǵa baǵdarlanǵan. Qaraqalpaq tili pánin oqıtıwda interaktiv metodlar kóp waqıtlardan beri qollanılıp kelmekte, soniń menen birge házirgi waqıtta da birden-bir zamanagóy natiyjeli usıllardan sanaladı. Usı waqıtqa shekem bilim beriwde talabalardı yaki oqıwshı tek tayar bilimlerdi iyelewge úyretip kelingen edi. Bunday usıl talaba yaki oqıwshılardı óz betinshe pikirlew, dóretiwshilik qábilet, izleniwshiligin páseytip, sheklep qoyadı. Usıǵan baylanıslı házirgi dáwirde bilimlendiriw sistemasında, mektep, akademiyalıq licey hám kásip-óner kolledjlerinde oqıtıwda interaktiv metodlar qollanılmaqta.

Joqarı tálimde ana tili pánin innovaciyalıq tálim tiykarlarında oqıtıw dáwir talabı. Sózbe-sóz awdarmalaǵanda “innovaciya” termini ińglis tilinen alıngan bolıp “innovation” – “jańalıq kiritiw” degen mánini bildiredi. ³ Innovaciyalıq texnologiyalar pedagogikalıq processte oqıtıwshı menen oqıwshı xızmetine janalıq, ózgerisler kirgiziw bolıp onı ámelge asırıwda tiykarınan interaktiv usıllardan paydalanadı.⁴
Innovaciya tiykarınan jańa ideyalar, sistema yaki iskerlik baǵdarların ózgertiwge qaratılgan anıq maqsetler dástúriy emes jantasıwlar aldıńǵı is usıllarınan ibarat.⁵
Házirgi kúnde tálim procesinde interaktiv metodlardı (innovaciyalıq, pedagogikalıq hám xabar texnologiyaları) paydalanıp, tálimniń sapasın arttırıwǵa bolǵan qızıǵıwshılıq, itibar kúnnen-kúnge kúsheyip barmaqta. Zamanagóy pedagogikalıq texnologiyalardan paydalanıp ótilgen sabaqlar studentler (yaki oqıwshılar) iyeleytuǵın bilimlerin ózleri izlep tabıwına, óz betinshe úyrenip talqılawına, hátte juwmaqların da ózleri islewine qaratılǵan. Bul proceste oqıtıwshı jeke adam hám jámááttiń qáliplesiwine, bilim alıwı hám tárbiyalanıwına sháriyat jaratadı, sonıń menen birge basqarıwshı, shólkemlestiriwshi hám baǵdarlawshı wazıypasın atqaradı. Bunday oqıw procesinde student (yaki oqıwshı) tiykarǵı figuraǵa aylanadı.⁶
Solay etip innovaciyalıq hám interaktiv tálim texnologiyaları, tálim sıpatın jaqsılaw, nátiyjeliligin asırıw, oqıtıwshı student, studentler toparı, sonday-aq jámáát ortasında ózara qatnastı júzege keltiriw, ideyalıq hám ruwxıy birlikke erisiw, bir maqset jolında umtılıw, shaxs sıpatında kamal tabıwı ushın zárúr shárt-sharayat hám ortalıqtı jaratıwda úlken áhmiyetke iye. Interaktiv tálimniń eń áhmiyetli quram bólegi bolǵan interaktiv metodlar óziniń quramına qaray tálim maqsetlerin ámelge asırıwda málim dárejede nátiyjelikke erisiwdi tamiyinleydi. Eń áhmiyetlisi oqıtıwshılar, interaktiv metodlardı tańlawda úyrenilip atırgan tema, problema yaki sheshiliwi zárúr bolǵan máselege itibar qaratıwı lazım. Interaktiv metodlardı qollanıwda talabanıń jası, pisxologiyalıq ózgeshelikleri, dúnya qarası, turmıs tájiriybesi inabatqa alınsa sabaq nátiyjeliligi asadı. Bul oqıtıwshıdan kásibiy sheberlikti, bilimdanlıqtı talap etedi. ⁷
Oqıtıwshı sabaqtı qanday usılda alıp barıwı birinshi náwbette onıń pedagogikalıq sheberligine (texnologiyasına) baylanıslı. Demokratiyalıq jámiyette hár bir insandı erkin pikirley alatuǵın etip tárbiyalaw kerek. Eger jaslar erkin pikirlewge úyrenbese, berilgen tálim sıpatı tómen bolıwı anıq. Álbette, bilim de kerek, biraq erkin pikirlew úlken baylıq. Bul wazıypanı orınlaw ushın házirgi zaman pedagogı óz kásiplik sheberliklerin úzliksiz asırıp barıwı, pedagogikalıq texnologiya, metodlardıń, jańalıqlardıń mazmunın tolıq túsinip alıwı hám onı óz sabaqlarında sheberlik penen paydalana alatuǵın bolıwı kerek. Sol ushın da bilimlendiriw sistemasında aldıńǵı pedagogikalıq texnologiyalardı qollanıw, tálim sıpatın arttırıw, analiz etiw hám ámeliyatqa endiriw búgingi kúnniń áhmiyetli wazıypalarınan esaplanadı. Bilim alıwshılardı pikir júritiwge úyretiw, sanası, dúnya tanımın jetilistiriw, olardı erkin tıńlawshıdan erkin qatnastırıwshıǵa aylandırıw oǵada áhmiyetli.
Házirgi kúnde oqıw barısında innovaciyalıq texnologiyalar, pedagogikalıq hám axborot texnologiyalardı qollawǵa bolǵan qızıǵıw, itibar kúnnen kúnge kúsheyip barmaqta. Bunıń tiykarǵı sebeplerinen biri dástúriy sabaqta oqıwshılar tek ǵana tayar bilimlerdi iyelewge úyretilgen bolsa, zamanagóy texnologiyalar olardıń iyelewi tiyis bolǵan bilim, kónlikpe, uqıplılıqlardı ózleri izlep tabıwǵa, izleniwge, pikir júrgiziwge, mashqalalardı sheshiwde birgelikte islesiwge, úyrenilgen materialdı hár tárepleme analizlewge, qararlar qabıl etiwge hám bir sheshimge keliwge baǵdarlaydı. Bul baǵdarda oqıtıwshınıń tiykarǵı wazıypası – oqıwshılarda bilim alıw kónlikpelerin tárbiyalaw bolıp esaplanadı. Demek, oqıw procesinde talabalardıń bilim alıwında innovaciyalıq texnologiyalardı ónimli paydalanıp barsa ǵana, jámiyetimizdiń keleshegi bolǵan salamat áwladtı qáliplestirip baradı.
Innovaciyalıq tálim - bolajaq qánigelerdi iskerlikke tayarlaw procesi bolıp, ol dáslepki alǵan bilimleri tiykarında tálimdi jetilistiriw hám nátiyjeli jańasha qatnas jasawdan ibarat. Innovaciyalıq tálim tómendegidey sıpatlar menen sáwlelenedi:

• 
  tálim-tárbiyada jańasha sapa kórsetkishlerine erisip, joqarı nátiyjelerdi qolǵa kirgiziwge hám dóretiwshilikke baǵdarlanadı;
  
• 
  tálim texnologiyaların jańa sapa basqıshına kóteriw, sonday-aq tálim-tárbiyada zamanagóy qatnas jasawdı shólkemlestirip barıwdı támiyinlew;
  
• 
  innovaciyalıq tálim oqıtıwda zamanagoy tálim texnologiyaların jaratıw menen shuǵıllanıwǵa hárdayım imkaniyat jaratıp beredi.
  

V.A.Slastenin innovaciyalıq xızmetti maqsetke muwapıq baǵdarlanǵan jańalıq jaratıw, onı keń en jaydırıw hám paydalanıw procesi jıyındısı, onıń maqseti bolsa insanlardıń talabı hám umtılıwların jańalıqlar menen qurallandırıw dep biledi.
Qaraqalpaq tiliniń oqıtıw metodikasında usı waqıtqa shekem qollanılıp kiyatırǵan metodlarǵa: muǵallimniń túsindiriwi, gúrriń, til hádiyselerin baqlaw hám talqılaw, grammatikalıq tallaw, shınıǵıwlar, kitap penen islesiw metodları kiredi. Bul metodlar qayta eslewge qaratılǵan metodlar bolıp, oqıwshılardıń pikirlew qábiletin rawajlandırıwǵa tosqınlıq jasaydı. Bunda tek oqıtıwshınıń iskerligi názerde tutıladı. Oqıwshı dıqqattan shette qaladı. Sonlıqtan, sabaqta oqıtıwshı hám oqıwshınıń iskerligin asırıw ushın jańa metodlardan paydalanıw talap etiledi. Oqıwshı yaki talabaniń óz betinshe islewine ayrıqsha dıqqat awdarıw lazım. Usılardı esapqa alıp tálim metodların eki toparǵa ajıratıw múmkin. . Oqıtıwshınıń iskerligine baylanıslı metodlar. . Oqıwshınıń iskerligine baylanıslı metodlar.
Oqıtıwshınıń iskerligine baylanıslı metodlardı: . Bilimlerdi tayar halında beriw; . Bilimlerdi problemalıq jol menen bayan etiw metodlarına bólsek boladı.
Bilimlerdi tayar halında beriw eń kóp tarqalǵan metod bolıp, túsindiriw, lekciya arqalı beriledi. Til hádiyselerin túsindiriw, talaba biliminiń bos táreplerin tolıqtırıw, qosımsha maǵlıwmat beriw, sorawlarǵa juwap beriw maqsetinde qollanıladı. Bul metodtıń unamlı hám unamsız tárepleri bar. Unamlı tárepi waqıt únemlenedi, bilimdi bekkemlewge, tákirarlawǵa ajıratılǵan waqıt kóbirek boladı. Al, unamsız tárepi talabanıń pikirlew qábileti shegaralanadı, tek tıńlawshıǵa aylanıp qaladı. Bul metodtan paydalanıwda tómendegilerge itibar beriw kerek:
– oqıtıwshınıń sóylew mádeniyatına itibar beriledi, sebebi ápiwayı, mazmunlı, kórkem, tásirli hám izbe-iz bayanlanǵan pikir oqıwshıda bilimge bolǵan qızıǵıwshılıq oyatadı;
– oqıw materialın belgili bir rejege tiykarlanıp bayan etiw;
– bilimlerdi tayar halında bayanlaw hám oǵan oqıwshını isendiriw hám tiykarlap beriw.
Bulardan basqa til faktlerin talqılaw ushın keltirilgen mısallardıń ilimiy, kórkem hám tárbiyalıq áhmiyeti bolıwın támiyinlew. Bilimlerdi tayar halında bayan etiwde talabanıń dıqqatın úyrenilip atırǵan materialdıń tiykarǵı táreplerine qaratıw, keyin de úyreniliwi tiyis materiallarǵa jol-joba beriw úlken áhmiyetke iye.