Marketingni boshqarish

Logistik tizimda mahsulotlar taqsimotining asosiy kanaliari va vositalari

Taqsimot vositasi va uning vazifalari. Tovarlarni yetkazib beruvchi va iste’molchi — bu logistik vosita yoki taqsimlash vositasi bilan bir-biriga bog‘langan ikki mikrologistik tizimdir. Taqsimot vositasi — bu tashkilotlar yoki alohida shaxslar i.imoasi bolib, ular ishlab chiqaruvchidan iste’molchigacha bo‘lgan vo'lda aniq tovarga yoki xizmatga egalik huquqini birovga n'lkazadilar yoki o‘z zimmalariga oladilar. Logistik vosita — bu materiallar oqimini aniq ishlab chiqaruvchidan iste’molchiga vi-lkazib berishga xizmat qiladigan ko‘pchilikni tashkil etgan tartibli ish yuritadigan turli vositachilardir. Taqsimot vositasidan foydalanib, iste’molchi m a’lum foydani t|o'lga kiritadi, chunki eng samarali usulda tovarlaming sotilishi la’minlanadi, mahsulotlarning maqsadli bozorlarga yetkazilishiga imkon beradi, taqsim lashga ketadigan xarajatlar tejaladi. I aqsimot vositasini tashkil etgan tashkilot yoki shaxslar bir qalor amallarni bajaradilar: bitim tuzish davrida — tovarlarni taqsimlash vositasi orqali harakatlanishini ta ’minlash uchun nia’lumot to ‘plash, taqsimlash vositalari faoliyati bilan bogiiq \avf-xatarlarni o ‘z zimmasiga olish; bitim oxirida — tovar harakatlanishini tashkil etish (transportda jo ‘natish, omborga in y la sh tiris h ), to v a rla rn i ta q sim la sh v o sita la ri o rq ali b.uakatlanishini ta’minlash uchun moliyaviy mablag‘larni topish 65 va ulardan foydalanish, taqsimlash vositalari faoliyati bilan bog'liq xavf-xatarlami o‘z zimmasiga olish. Bevosita taqsimot jarayoni quyidagi ishlarni amalga oshirish yo‘li bilan bajariladi: buyurtmalar ustida ishlash, mahsulotiarni omborga joylashtirish va tovar-moddiy boyliklar zaxirasini ma’Ium darajada ushlab turish, tovarlarni iste'mol joylariga trasportda jo ‘natish. Buyurtmalar ustida ishlash quyidagilarni o ‘z ichiga oladi: iste’molchilardan buyurtma qabul qilish, korxonaning manfaatdor bo‘limlariga buyurtma haqida m a’lumotlar yuborish, mahsulot ishlab chiqarish to'g‘risida qaror qabul qihsh. Iste’molchilarga kerak bo‘lgan tovarlar omborxonada mavjud bo‘lsa, ularni iste’­ molchilarga yuborish ustida ish olib boriladi. Zarur tovarlar omborxonada mavjud bo‘fmagan hollarda ularni tayyorlash uchun korxonaga buyurtma beriladi. Mahsulotiarni omhorxonaga joylashtirish. Ishlab chiqarish jarayoni tugagandan keyin tovar iste’molchilarga jo ‘natilgunga qadar korxona tovarlarni saqlashga majbur. В uning sababi shundaki, ishlab chiqarish va iste’mol qilish ish jarayonlari kamdankam hollarda bir-biriga to ‘g‘ri keladi. Korxona tayyor mahsulotni saqlashning turli shakllarini tanlashi mumkin: 1 )tovaming bir qismi korxona omborxonasida, yana bir qismi malisulot iste’mol etiladigan hududlarda saqlanishi; 2) ishlab chiqarilgan mahsulotning barchasi korxona omborxonalarida saqlanishi; 3) korxona umumiy foydalaniladigan omborxonalarda joyni ijaraga olishi; 4) tovarlarni saqlash uchun uzoq muddat foydalaniladigan omborxonalardan yoki tranzit omborxonalardan foydalanish mumkin. Tovar-moddiy boyliklar zaxirasini та ’lum darajada ushlab turish. Iste’molchini unga zarur boMgan tovarlar bilan uzluksiz ta ’minlab turish uchun ishlab chiqaruvchi korxonasi omborida yoki tovar iste’mol etiladigan hudud omborxonalarida tovar-moddiy boyliklar zaxirasi yaratiladi. Zaxiralar maxsus me’yorlarda ko‘zd;i tutilgan saviyada ushlab turiladi. 66 I'ovarni iste'mol joylarga transportda jo ‘natish va shartnomada ko'zda tutilgan talablarga muvofiq ularni iste’molchilarga yetkazish ■olish jarayonining yakuniy bosqichi hisoblanadi. Taqsimot vositalarining tuzilmalari. Taqsimot vositalarini tashkil с I кап bosqichlar soniga qarab taqsimlash vositalarini ta’riflovchi 11nii tuzilmalar mavjud. Vosita bosqichi - bu tovarni va tovarga bo‘lgan egalik huquqini oxirgi iste’molchiga yaqinlashtirish uchun ish olib boradigan vositachi. To‘g‘ridan-to‘g‘ri aloqalarga ega tizimlarning vositalar l.ukibida biror-bir ulgurji-vositachi tlrm alar mavjud emas. OV.garuvchan yoki eshelonlarga bo‘lingan tizimlarda bunday vosilachilar bor. 4.2-rasmda turli tuzilish chizmalariga ega bo‘lgan vositalar misol qilib ko‘rsatilgan. Ishlab chiqaruvchi Nolinchi darajadagi kanal Iste’molchi ikkinchi Ishlab chiqaruvchi Ulgurji savdo Chakana arajadagi kanal qiluvchi savdogarlar savdo qiluvchi savdogar ' Iste’molchi uchinchi ilarajadagi kanal Ishlab chiqaruvchi Ulgurji savdo qiluvchi savdogarlar Chakana savdo qiluvchi savdogar Mayda savdo I Iste’molchi qiluvchi [ savdogarlar j 4.2-rasm. Taqsimot vositaiarining tuzilish sxemalari. Taqsimot vositalarini shakllantirishda vosita tuzulmasi, ya’ni bosqichlar soni va vosita a’zolarining aniq tarkibi to‘g‘risidagi qaror l)iiinchi o'ringa qo'yiladi. Boshqa bir taqsimlash vositasi aniqlanishi mumkin bo‘lgan hollarda foydalaniladigan vositachilar turini tanlash lozim bo‘ladi. 67 Ularni tasniflashda ikkita asosiy alomatlar hisobga olinadi (4.1- jadval): • vositachi kimning nomidan ish yuritayotgani; • vositachi kimning hisobiga operatsiyalar o4kazayotgani. 4,1-jadval Taqsimot vositalarining shakllari Vositachi turlari Tasniflash aloBiatlari Diler O'zining nomidan va o‘z liisobician Distribyutor Ishlab chiqaruvchi nomidan va o‘z hisobidan Komissioner 0 ‘zining nomidan va ishlab chiqaruvchi hisobidan Agent, broker Ishlab chiqaruvchi nomidan va ishlab chiqaruvchi hisobidan Dilerlar — operatsiyalarni o ‘zining nomidan va o‘z hisobidan amalga oshiradigan ulguiji. ay rim hollarda chakana vositachilar. Ular yetkazib berish shartnomasi asosida tovar sotib oladilar, yetkazib berilgan tovarlarga pul o‘tkazgandan keyin tovar egasiga aylanadilar va mazkur tovarlarni iste’molchilarga sotadilar. Distribyutorlar — operatsiyalarni ishlab chiqaruvchi va o ‘zining nomidan amalga oshiradigan ulgurji va chakana vositachilar. Ishlab chiqaruvchi distribyutorga o‘z mahsulotini ma’lum hududda va ma’lum vaqt oralig‘ida sotish huquqini beradi. Distribyutor tovarga egalik qilmaydi. U shartnoma asosida tovarni sotish huquqiga ega bo'ladi. Komissionerlar — operatsiyalarni o ‘z nom idan va ishlab chiqaruvchi hisobidan amalga oshiradigan ulgurji va chakana vositachilar. Komissioner mahsulotga egalik qilmaydi, ko‘rsatgan xizmatlari uchun amalga oshirgan operatsiyalari miqdoridan foiz ko‘rinishida rag‘batlantiriladi. Brokerlar — kontragentlarni yig‘ib bitim tuzishdagi vositachilardir. Brokerlar mahsulotga egalik qilmaydilar, mahsulotiarni idora etmaydilar. Ular topshiriq asosida ish tutadilar va bitim tuzilishiga yordam beradilar. Faqatgina sotilgan tovar uchun rag ‘b atlantiril ad ilar. 68 Materiallar oqimini yetkazib beruvchidan iste’molchiga harakatl.iiiiirish jarayonida qatnashadigan ko‘p sonli turli vositachilar ora- •.ulan aniq qatnashchilari tanlangandan keyin logistik vosita logistik ii/imga aylanadi.