Ma’ruza №7 qattiq jismlarning deformatsiyalanishi

Gaz parametrlari. 
Gazning holati bir-biriga bog`lik bo’lgan va holat parametrlari deyiladigan quyidagi 
kattaliklar bilan xarakterlanadi: bular hajm
, bosim va harorat . 
Gazning hajmi
u egallab turgan idishning hajmi bilan mos keladi. Hajmning sI dagi birligi m
3
.

Gazning bosimi. sirt elementiga normal ta’sir etayotgan 

kuchning shu element yuzasi ga

nisbati bilan aniqlanadigan fizik kattalikka bosim deyiladi. 

sI da bosim birligi –1 paskal. Hozircha bosimning sistemaga kirmaydigan ba’zi birliklaridan 

foydalaniladi. Bular: fizik atmosfera
texnik atmosfera 

. 

Betartib harakatda bo’lgan gaz molekulalari idish devorlariga uriladi va juda kichik vaqt
davomida devorga ma’lum kuch bilan ta’sir ko’rsatadi. Molekulalarning betartib urilishlari natijasida 
birlik yuzaga ma’lum bir bosim ko’rsatiladi. Bosimni o’lchaydigan asboblarga manometrlar va
barometrlar deyiladi. O’z vazifalariga qarab manometrlar turli-tuman bo’ladi. 


Dalton qonuni. 
Ideal gaz aralashmasining bosimi aralashmaga kiruvchi gazlar partsial bosimlarining 
yig`indisiga teng bo’ladi, ya’ni
bu erda

partsial bosimlar deyilib, agar har bir 

gazning o’zi aralashma egallagan hajmni egallaganda idish

devorlariga ko’rsatishi mumkin bo’lgan bosim bilan aniqlanadi. 


Harorat. 
Jismlarning issiklik darajasini xarakterlash 
uchun harorat tushunchasidan foydalaniladi. Agar kizitilgan
jism(harorati yukori jism) kizitilmagan jismga (harorati past 
jismga) tegizilsa ular orasida issiklik almashuvi ro’y beradi.
Energiya harorati yukorirok jismdan harorati pastrok jismga 
o’tadi. Bu jarayon jismlarning haroratlari tenglashguncha, ya’ni
issiklik muvozanati vujudga kelguncha davom etadi. Demak 
issiklik muvozanatidagi jismlarning haroratlari bir xil bo’ladi.
shuning uchun ham haroratga sistemaning issiklik muvozanatini 
xarakterlovchi kattalik deyiladi.
Haroratni o’lchash uchun etalon sifatida gaz (vodorod) 
yoki suyukliklarning (simob, spirt) issiklikdan hajmining
o’zgarishidan foydalaniladi. Harorat o’lchanadigan asbobga termometr deyiladi. Biz kundalik hayotda 
termometr bilan yaxshi tanishmiz. Masalan simoblik termometr yordamida

dan 

gacha 

haroratni o’lchash mumkin. Haroratni o’lchashda aniqlik kiritish maqsadida harorat shkalasi kiritiladi.

---

---

1960 yilda bo’lib o’tgan o’lchovlar va tarozilar bo’yicha XI bosh konferentsiyaning karoriga

muvofiq haroratning ikkita shkalasidan foydalaniladi. Termodinamik harorat shkalasi (
) harorat
kelvinlarda (
) va xalkaro amaliy harorat shkalasi ( ) harorat tselsiy graduslarida (
0
C) o’lchanadi. 

Termodinamik harorat va xalkaro amaliy harorat shkalalari quyidagi munosabat yordamida

bog`langan. 
Termodinamik va xalkaro amaliy harorat shkalalarida haroratning masshtab birliklariga teng, 

ya’ni termodinamik shkaladagi 1 K haroratlar farqi, xalqaro amaliy shkaladagi 1

haroratlar farqiga 
mos keladi,

birligi=1 K birligiga.