Ma’ruza №7 qattiq jismlarning deformatsiyalanishi

Molekulaning o’lchamlari. 
Molekulaning o’lchamlari juda kichik bo’lgani uchun ularni oddiy ko’z
bilan ko’rish mumkin emas. Eng katta molekulalar elektron mikroskop yordamida suratga olingan. 
Eng nozik tajribalarning ko’rsatishicha ikki atomli kislorod molekulasining chiziqli kattaligi

atrofida. Umuman molekulalarning chiziqli kattaligi

bo’ladi. suv 
molekulasining chiziqli o’lchami chama bilan quyidagiga teng

Boshqa molekulalarning o’lchamlari ham bir nechta angstrom tartibida bo’ladi. shuni ta’kidlash 

lozimki molekula o’z navbatida atomlardan tashkil topadi. Atomlar esa yadro va uning atrofida

harakatlanuvchi elektronlardan iborat bo’ladi. 


Molekulaning massasi. 
Alohida molekulalarning massalari juda kichik bo’lib, maxsus-asbob massa-
spektrometrlar yordamida aniqlanadi. Masalan suv molekulasining massasi

atrofida. 

shuning uchun ham fizikada, molekulalar massalarining absolyut qiymatlari bilan emas, balki
o’lchamsiz nisbiy kattaligi bilan ish ko’riladi. Chunki bu hisob-kitobni ancha osonlashtiriladi. Xalkaqo 
kelishuvlarga asosan etalon, ya’ni birlik atom massasi

cifatida uglerod

12
C izotopi (atomar) 

massasining 1/12 qismi qabul qilingan.

Istalgan molekulaning nisbiy massasi 

ni aniqlash uchun molekula massasining absolyut 

qiymati

ni birlik atom massasi

ga bo’lish kerak

Xuddi shuningdek nisbiy atom massasi 

ni aniqlash uchun esa atom massasining absolyut 

qiymati

ni birlik atom massasi

ga bo’lish kerak.

Modda miqdori. 
Moddalar ulkan miqdordagi molekulalardan tashkil topganligini, va o’z navbatida
turli moddalar molekulalari massalarining teng emasligi ularni solishtirishda katta qiyinchiliklar 

---

---

tug`diradi. Aynan shu qiyinchilikni engish maqsadida tarkibida bir xil

ta molekula bo’lgan modda

miqdori tushunchasi kiritiladi. Modda miqdori-moddadagi molekulalar sonining 0,012 kg ugleroddagi 
molekulalar soni

ga nisbati bilan aniqlanadigan kattalikdir. Modda miqdori

harfi bilan 
belgilanadi. Uning SI dagi birligi [ν]=1 mol. Mol-0,012 kg uglerodda qancha molekulalar bo’lsa,
shuncha molekulalari bo’lgan modda miqdoridir. 

Bu yerda

berilgan moddaning massasi, molyar massa, berilgan moddadagi molekula 
(yoki atom) lar soni,
gazninh hajmi,
normal sharoitdagi hajmi,

Avogadro doimiysi. 

Avogadro soni. 
Yuqorida aniqlanganidek, istalgan moddaning 1 molida bir xil sondagi molekulalar 
mavjuddir. Bu songa Avogadro doimiysi deyiladi. Endi Avogadro doimiysi nimaga tengligini
aniqlaylik. Buning uchun modda miqdori ta’rifidan foydalanamiz, ya’ni 0,012 kg uglerodda 

ta 

molekula bor.

Bu erda

uglerod molekulasining massasi. Birlik atom massasining ta’rifiga asosan

. 

shunday qilib
ya’ni istalgan moddaning bir molida

ta molekula mavjud.