Uyg‘onish davri falsafasi. Uyg‘onish davrida Yevropada falsafaning rivojlanishiga katta
hissa qo‘shganlardan biri nemis Nikolay Kuzanskiy (1401—1464)dir. Kuzanskiy ta’limoticha,
Xudo hamma narsalarda mavjud, shuningdek, hamma narsalar Xudoda mavjud. Eng oliy
haqiqatlarni bilish, sxolastik fikrlash bilan emas, balki, tajriba asosida amalga oshadi. U Xudoni
borliqning oliy va yagona asosi, deb hisoblaydi. Bu masalada Kuzanskiy shunday muhim
kosmologik fikrlarni bayon qiladiki, hatto ma’lum darajada uni Kopernik va Brunolarning
o‘tmishdoshi deb hisoblash mumkin. Ikkinchi masala esa bilish nazariyasiga nisbatan uning
butunlay yangicha yondashishidir. Ushbu masalalar bo‘yicha Kuzanskiy tomonidan ilgari surilgan
g‘oyalar ayrim hollarda XVIII asr oxiri va XIX asr boshidagi nemis faylasuflari tomonidan bayon
qilingan fikrlarning debochasi edi.
Falsafa va fan rivojlanishiga eng katta hissa qushgan Uig‘onish davrining
mutafakkirlaridan biri polyak olimi Nikolay Kopernik (1473—1543)dir. Ma’lumki, fan tarixida
Kopernik o‘zining fanda tub o‘zgarish yasagan geliotsentrik ta’limoti bilan mashhur bo‘lgan.
Uning ta’limoticha, insonlar tomonidan kuzatiladigan Kuyosh va yulduzlarning harakatlari aslida
Yerning o‘z o‘qi atrofida kundalik aylanishidan va Quyosh atrofida yillik aylanishidan iborat.
Bizning planetamizning markazi Yer emas Quyoshdir. Kopernikning buyuk kashfiyoti dunyoga
teologik qarashga zarba berib, tabiatshunoslikda to‘ntarish yasadi. Bu kashfiyot Bibliyaning dunyo
tuzilishi haqidagi va o‘zgarmas deb tanilgan ta’limotiga zarba berdi. Agar Yer olamning markazi
emas, balki Kuyosh atrofida aylanuvchi planetalarning biri bo‘lsa, unda dunyoni, koinotni
maqsadga muvofiq xudo tomonidan odamlar uchun yaratilganligi haqidagi ta’limot asossiz bo‘lib
qolardi.
Uyg‘onish davrining natijasi sifatida namoyon bo‘lgan G‘arbiy Yevropa mamlakatlaridagi
Dostları ilə paylaş: |