Fransuz falsafasi. Bu borada R. Dekart, Lametri, Gelvesiy, Didro, Golbax va
Russolarning qarashlari nihoyatda muhim. R. Dekart (1596—1650) falsafasida dualizm asosiy
o‘rin tutadi. Uning fikricha, materiya va ruhborliqning asosida yotadi va Xudoga bo‘ysunadi.
Olam, Dekart fikricha, cheksiz va abadiy, u inson tafakkuriga bog‘liqbo‘lmagan holda rivojlanadi,
takomillashadi. R. Dekartning “Men fikr qilayapman, demak, men mavjudman”, degan fikri
faylasuflar orasida mashhur. Bilishda fikr va sezgilarning ahamiyatini nihoyatda ortiqcha deb
bilgan R. Dekart ratsionalizm ta’limotining asoschisi bo‘lib hisoblanadi. Uningcha, insonning
fikrlashi va mulohaza qilishi shubha ostiga olib bo‘lmaydigan jarayondir, undan boshqa hamma
narsani shubha ostiga olish mumkin. Dekart o‘sha zamonning eng buyuk matematiklaridan biri
bo‘lib, o‘z davrida aniq fanlar sohasida katta ahamiyat kasb etgan deduksiya usulini falsafaga
kiritgan olim bo‘lib hisoblanadi. Lametri va Gelvesiy, Didro va Golbax o‘z davrida fransuz
hayotida nihoyatda katta ahamiyatga ega bo‘lgan milliy davlatchilik, inson erkinligi va haq-
huquqlari muammolariga alohida e’tibor qaratganlar. Fransuz millatini ma’naviy jihatdan
yuksaklikka ko‘tarish va ma’rifatli xalqqa aylantirish uchun o‘z asarlarida ana shu qadriyatlarga
erishishning yo‘l va usullarini ko‘rsatib berganlar. Ular tomonidan yaratilgan ko‘p tomlik
“Ensiklopediya” o‘sha zamonning ma’naviy muammolarini ma’rifatli yo‘l bilan hal qilish usul va
imkoniyatlari ko‘rsatib berilgan “Yevropa qomusi” darajasiga ko‘tarilgan edi. Bu kitobni
yaratishda boshqa ko‘pgina ma’rifatparvar fransuz olim va mutaxassislari ham qatnashgan bo‘lib,
o‘zining ahamiyati, muammolarining umuminsoniy nuqtai nazaridan yechilishi, xalqchilligi va
tilining fransuz millati hayot tarziga yaqinligi bilan XVIII asr Yevropasining tengi yo‘q kitobi edi.
Aynan ana shu kitob mualliflari o‘zlarining boshqa asarlari va faoliyatlari bilan 1789—1884
yillardagi fransuz inqilobi qabul qilgan “Inson va grajdanlar xuqukdari deklaratsiyasi”da ilgari
surilgan umuminsoniy qadriyatlarni jamiyat taraqqiyotining eng ustuvor ma’naviy mezonlariga
aylantirdilar.
Dostları ilə paylaş: |