Mavzu: Anorganik birikmalarning eng muhim sinflari

Asosli oksidlar

Metallarmng kislorod bilan hosil qilgan ko'pchihk oksidlari

asosli oksid hisoblanadi. Na₂O, CaO, FeO kabi oksidlar ularga misol bo'ladi. Bu oksidlami asosli deyilishiga sabab, ularga tegishli asoslar muvofiq keladi. Masalan, Na₂O ga NaOH (natriy gidroksid), CaO ga Ca (OH) ₂ CuO ga Cu(OH) ₂ muvofiq keladi.


Olinishi. 1. Asosli oksidlar metallar bevosita kislorod bilan birikkanda hosil bo'ladi:
4Na+O₂=2Na₂O; 2Ca+O₂=2CaO
2. Tuzlarning parchalanishidan hosil bo'ladi:
СаСО_з  CaO+CO₂; Cu₂OH₂CO₃  2CuO+H₂O+CO₂
3. Asoslar (gidroksidlar)ning parchalanishidan hosil bo'ladi:
Cu(OH) ₂  CuO+H₂O; 2Fe(OH) ₃  Fe₂O₃+3H₂O


Nomlanishi. Metall o'zgarmas valentlikka ega bo'lib, faqat bitta oksid hosil qilsa, oksidning nomi metall nomiga «oksid» so'zi qo'shib hosil qilinadi:
Na₂O — natriy oksid; CaO — kalsiy oksid.
Agar bir metall ikki yoki undan ortiq oksid hosil qilsa, u taqdirda metallning nomidan keyin rim raqamida qavs icЫda uning valentligi yozilib, keyin «oksid» so'zi qo'shib aytiladi.

FeO - temir (II)-oksid; Fe₂O₃ - temir (III)-oksid.
Ayrim asosli oksidlar turmushda qo'llanilishiga qarab ham nomlanadi;
CaO — so'ndirilmagan ohak; MgO — magneziya. Asosli oksidlarning hammasi qattiq moddalar. i Kimyoviy xossalari. 1. Asosli oksidlarning ayrimlari oddiy sharoitda suv bilan birikib suvda eriydigan asos (ishqor)lami hosil qiladi:
K₂0+H₂O=2KOH; СаО+Н₂О=Са(ОН) ₃
kaliy kalsiy gidroksid
gidroksid
2 Kislotalar bilan reaksiyaga kirishganda tuz va suv hosil bo 'ladi:
CuO+H₂SO₂=CuSO₄+H₂O; FeO+2HCl=FeCl₂+H₂0


3. Kislotali oksidlar bilan reaksiyaga kirishganda tuz. hosil bo 'ladi:
CaO+CO₂=CaCO₃


Ishlatilishi. Tabiatda uchraydigan asosli oksidlardan temir (FeO, Fe₂O₃ Fe₃O₄va mis (CuO) oksidlari bevosita metall (temir va mis) olishda xomashyo sifatida ishlatiladi. ZnO, Fe2O2 va Cr2O2 kabi oksidlar bo'yoqlar tarkibini tashkil qiladi.
Bir qator metallarni kislorodsiz tabiiy birikmalardan ajratib olishda oraliq mahsulot sifatida ulaming oksidlari hosil qilinib, keyin metall ajratib olinadi. Turmushda keng qo'llaniladigan asosli oksidlardan biri kalsiy oksid — CaO bo'lib, u tabiiy ohaktoshni (CaCO₂) kuydirish yo'li bilan olinadi. CaO -o'ndirilmagan ohak qurilish ishlarida keng qo'llanilishini bilasiz u metallurgiya va oziq-ovqat sanoatida ham ishlatiladi.