Mavzu: Arab tilida to'ldiruvchi ergash gapning qiyosiy tahlili Mundarija

Ilm nurdir. . نورٌ العلم
Va’da omonatdir. . أمانةٌ الوعدُ
Yuqoridagi jumlalarda الوعدُ العلم, so’zlari المبتدأ , نورٌ , أمانةٌ so’zlari esa الخبر vazifasda kelmoqda.
Fe’l so‘z turkumi bilan boshlanib, kesimi fe’l bilan ifodalangan jumla fe’liy jumla deyiladi. Fe’liy jumlalarda kesim الفعل , ega esa الفاعل deb nomlanadi.
Muhammad kitobni yodladi. حَفِظَ مُحَمَّدٌ الكِتابَ .
Ba’zan esa الفاعل o‘rnida الفاعل نائب (egani o‘rnini bosuvchi) kelishi ham mumkin, bunda الفعل majhul nisbatda bo‘lishi talab qilinadi. Masalan:
Ilm talab qilinadi. يُطْلَبُ العِلْمُ.
Bu misolda ham يُطْلَبُ so‘zi الفعل , العِلْمُ so‘zi esa الفاعل نائب vazifasida kelmoqda.¹¹
المركبة الجملة lar ikki va undan ortiq jumlalardan tashkil topgan gaplar bo‘lib, grammatik vositalar – bosh va ikkinchi darajali bo‘laklarning biri shu ikki jumlalarning biri o‘rnida qo‘llaniladi.
¹² . ﺍﻟﻌﺪﻭ ﺴﺑﺎﻖ ﻓﻰ ﺗﻔﻭﺯ ﺃﻦ ﻴﺴﺭﻧﻰ
Musobaqada g‘olib bo‘lishing meni xursand qiladi.
المركبة الجملة murakkab gaplarni batafsil yoritmoqchi emasmiz, lekin ular haqida qisqacha, umumiy ma’lumotlarni berib o‘tamiz.
ﺍﻟﺘﻔﺴﻴﺭﻴﺔ ﺍﻠﺟﻤﻟﺔ – bu o‘zidan oldingi jumla tarkibidagi qisqa, mujmal jumlani kengroq, mufassalroq, tushunarsiz jumlani tushunarliroq, osonroq qilib bayon etadi.¹³
Ko‘p holatlarda qasamni ifodalovchi so‘z birikmasidan keyin ﺍﻟﻗﺴﻢ ﺟﻮﺍﺐ “javobu-l qasam” kelib, u ﺍﻹﻋﺮﺍﺏ ﻤﻥ ﻠﻬﺎ ﻤﺤﻞ ﻻ - “gap bo‘lagi bo‘la olmaydigan jumla” hisoblanadi.¹⁴ Masalan:
¹⁵{3} يس {1} وَالْقُرْآنِ الْحَكِيمِ {2} إِنَّكَ لَمِنَ الْمُرْسَلِينَ
Yo, Sin. (Ey, Muhammad, ushbu) hikmatli Qur’onga qasamki, hech shak-shubhasiz siz To‘g‘iri yo‘l (ya’ni haq din) ustidagi payg‘ambarlardansiz” ¹⁶ “Yasin surasi”1-2 oyati karimasidagi إِنَّكَ لَمِنَ الْمُرْسَلِينَ - ﺍﻟﻗﺴﻢ ﺟﻮﺍﺐ “javobu-l qasam” bo‘lib,
ﺍﻹﻋﺮﺍﺏ ﻤﻥ ﻠﻬﺎ ﻤﺤﻞ ﻻ - “gap bo‘lagi bo‘la olmaydigan jumla” hisoblnadi.
ﺍﻹﻋﺮﺍﺏ ﻤﻥ ﻠﻬﺎ ﻤﺤﻞ ﻻ - “gap bo‘lagi bo‘la olmaydigan jumla” bo‘lgan jumlaga teng bog‘lovchi orqali birikkan jumla ham ﺍﻹﻋﺮﺍﺏ ﻤﻥ ﻠﻬﺎ ﻤﺤﻞ ﻻ - “gap bo‘lagi bo‘la olmaydigan jumla” hisoblanadi va o‘zidan oldingi jumlaga ﺍﻟﻌﻄﻒ va ﺍﻟﺑﺪﻞ sifatida birikadi.
. ﻋﻤﺭﻭ ﻴﻗﻢ ﻠﻢ ﻮ ﺯﻳﺪ ﻗﺎﻢ