Har kuni yayov yurishing tahsinga loyiq. ﺗﻣﺷﻰ ﺭﺍﺠﻼ ﺃﻥ fe’liy jumlasini ﻣﺸﻴﻚ masdariga almashtirilsa, uning “ ﺍﻟﺭﻓﻊ ” holatidagi ﻨﺎﺌﺐ ﻓﺎﻋﻝ o‘rnida kelganini ko‘ramiz.
ﺍﻹﻋﺮﺍﺏ ﻤﻦ ﻤﺤﻝ ﻠﻬﺎ ﻠﺟﻤﻠﺔ ﺍﻟﺘﺎﺒﻌﺔ ﺍﻟﺠﻤﻠﺔﺍﻹﻋﺮﺍﺏ ﻤﻦ ﻤﺤﻝ ﻠﻬﺎ “sirasiga kiruvchi jumlaga tobe bo‘lgan jumla” bunday jumlaﺍﻹﻋﺭﺍﺏ ﻤﻥ ﻤﺤﻞ ﻟﻬﺎ ﺍﻟﺗﻰ ﺍﻟﺟﻤﻟﺔ gap bo‘lagi o‘rnida bo‘la oladigan jumla”dan keyin kelib, unga nisbatan (uyushgan) yoki unga nisbatan (izohlovchi) bo‘lib keladi. Masalan:
27. ﺃﺧﻭﻩ ﻭ ﻗﻌﺩ - ﺃﺑﻭﻩ ﻗﺎﻢ ﺯﻴﺪ
Zayd, uning otasi turdi, akasi o‘tirdi. Mazkur qo‘shma gapda ﺃﺧﻭﻩ ﻗﻌﺩ jumlasi ﺃﺑﻭﻩ ﻗﺎﻢ ga nisbatan “ﻤﻌﻄﻭﻒ”dir. ﺃﺑﻭﻩ ﻗﺎﻢ “jumla xabariyya” bo‘lgani uchun ﺃﺧﻭﻩ ﻗﻌﺩ “ ﺍﻟﺭﻓﻊ ” o‘rnidagi jumladir.
Bundan tashqari ﺍﻟﺟﻤﻞ ﺍﻟﺘﻰ ﺗﻗﻮﻢ ﻣﻗﺎﻢ ﺍﻟﻌﻧﺎﺻﺮﺍﻷﺻﻟﻴﺔ ﺍﻭ ﺍﻟﻤﺘﻣﻣﺔ (bosh va ikkinchi darajali bo‘lak vazifasida keluvchi jumlalar )degan sarlavha ostida
ﺍﻟﻤﻮﺻﻮﻟﺔ ﺍﻟﺟﻤﻠﺔ. ﺍﻟﻤﺳﺘﺜﻧﻰ ﻣﻮﻗﻊ ﺍﻟﺟﻣﻠﺔ ﺍﻟﻮﺍﻗﻌﺔ
ﺍﻟﺟﻤﻠﺔ ﺍﻟﻤﺴﺒﻮﻗﺔ ﺑﺣﺮﻑ ﺟﺭmavzularnini keltirib o‘tgan.
ﺒﻜﻳﺗﺮ ﺍﻠﻮﻫﺐ ﻋﺒﺩ “ﺍﻟﻌﺭﺒﻲ ﺍﻟﻧﻬﻭ ” kitobida ﺍﻟﻤﺳﺘﺜﻧﻰ “al-mustasno” o‘rnida keladigan jumlalarni har tomonlama tahlil qilgan. Uning fikricha, muayyan jumla o‘rnida kelib, u fe’liy yoki ismiy jumla bo‘lishi mumkin.
. ﻴﺴﺘﺷﺎﺮ ﺃﻦ ﺇﻻ ﻴﻌﻨﻴﻪ ﻓﻴﻤﺎ ﻻ ﺍﻟﻌﺎﻗﻞ ﻴﺘﺪﺧﻝ ﻻ
Oqil kishi o‘ziga taalluqli bo‘lmagan narsalarga aralashmaydi. Faqat maslahat so‘ralishi bundan mustasno. 28. ﺘﺄﺧﺭﻮﺍ ﺍﻟﺮﺍﺠﻟﻴﻦ ﺃﻦ ﺇﻻ ﺍﻟﻣﺪﻴﻨﺔ ﺇﻟﻰ ﺍﻟﻗﺎﻓﻟﺔ ﻮﺼﻟﺖ
Yayov qolganlarning kechikkanini aytmasak, karvon shaharga yetib keldi. ﺍﻟﻤﺳﺘﺜﻧﻰ “al-mustasno” o‘rnida kelayotgan jumla ikki xil ma’noni anglatishi mumkin:
1. Agar bosh gapning gap bo‘laklari to‘liq bo‘lib, unda ﻤﻧﻪ ﻤﺴﺗﺛﻨﻰ ham mavjud bo‘lsa, haqiqiy istisnoni anglatadi. Masalan:
. ﺍﻟﺟﺎﺮﻳﺔ ﻫﺫﻩ ﺍﻟﻰ ﻧﻇﺮﺖ ﺃﻧﻧﻰ ﺴﻮﻯ ﺬﻨﺑﺎ ﺃﺭﺗﻛﺐ ﻟﻢ
Bu cho‘ri qizga nazar solishdan o‘zga gunoh qilmadim. 2. Bosh gap inkor yuklamasi bilan boshlangan bo‘lsa, jumlada ﻤﻧﻪ ﻤﺴﺗﺛﻨﻰ mavjud bo‘lmasa, jumladagi ﻤﺴﺗﺛﻨﻰ chegaralanganlikni ifoda etib, “faqat” deb tarjima qilinadi.
. ﺗﺮﺍﻔﻗﻧﻰ ﺃﻦ ﺇﻻ ﻤﻧﻙ ﺃﻄﻟﺏ ﻻ
