Mavzu: Biologiyani o’qitish metodlari va ularning klassifikatsiyasi Reja

O‘quv ma’ruzasi metodidan o‘quv materialining hajmi katta, mantiqiy 
tuzilishi murakkab, tushuncha va atamalarga boy bo‘lgan hollarda foydalaniladi. 
O‘quv ma’ruzasi metodidan foydalanilganda quyidagi talablarga e’tibor 
qaratish lozim: 
1. Ma’ruza mazmuni chuqur ilmiy, g‘oyaviy va mantiqiy ketma-ketlikda
ko‘rgazma vositalarga asoslangan holda bayon etilishi.
2. O‘quvchilar uchun tushunarli, hissiyotga boy va sodda tilda yoritilishi. 

---

3. O‘quvchilarning yoshlik va ruhiy holatlarini hisobga olgan holda 15-20 
minutdan so‘ng qisqa mustaqil ish yoki savol-javob o‘tkazish, o‘quvchilarning bilish 
faoliyati faollashgandan so‘ng davom ettirilishi lozim. 
Ta’lim jarayonida o‘quv ma’ruzasini qo‘llash o‘qituvchidan jiddiy 
tayyorgarlik ko‘rishni talab etadi va u: 
• Dars mavzusi, maqsadi va dolzarb muammolarni aniqlashi; 
• Tanlangan mavzu bo‘yicha darslik, ilmiy va ilmiy-ommabop adabiyotlar 
bilan tanishishi; 
• O‘quvchilarning yosh va psihologik xususiyatlari hamda qiziqishlarini 
hisobga olgan holda ma’ruza rejasi, mazmunini tuzishi; 
• Yuqori samara beradigan o‘qitish vositalari va metodlarini tanlashi kerak. 
Ma’ruzaning muvaffaqiyatli o‘tishi, avvalo o‘quvchilarning o‘quv-bilish 
faoliyati qanday tashkil etilganligiga bog‘liq. 
Unda o‘quvchilarning bilish faoliyatini faollashtiradigan ko‘rgazma vositalari 
O‘TV, multimedialar, tabiiy, tasviriy jihozlar va boshqa o‘qitish vositalaridan 
foydalanish hamda ma’ruza davomida o‘quvchilar uning rejasi, mazmunini qisqa 
yozib olishi, savollarga javob topishga erishishi o‘qituvchining diqqat markazida
bo‘lmog‘i lozim. 
Darsning kirish qismida foydalanilgan o‘quv ma’ruzasi metodi yordamida 
o‘quvchilarning diqqati jamlanadi, bilish faoliyati faollashtiriladi, bilimlarni qabul 
qilishga zamin tayyorlanadi. Buning uchun ma’ruzani boshlashda uning mazmuniga 
oid qiziq misollar, yorqin va hissiyotga boy voqealar keltirilib, o‘quvchilar oldiga 
muammolar qo‘yiladi. 
Darsning asosiy qismida foydalanilgan o‘quv ma’ruzasi metodi o‘quv materiali 
didaktik tamoyillarga amal qilingan holda ta’lim mazmuni mantiqiy izchillikda, 
ko‘rgazma vositalari – O‘TV, multimedialar, tabiiy, tasviriy jihozlar va boshqa 
o‘qitish vositalaridan foydalangan holda bayon qilishni taqoza etadi. 
Darsning xulosa qismida foydalanilgan o‘quv ma’ruzasi metodi yordamida 
o‘quvchilarning bilimlari tartibga solinib umumlashtiriladi, xulosalar chiqariladi.
Ma’ruza yakunida o‘qituvchi o‘quvchilarning bilimlarini chuqurlashtirishga, 
umumlashtirishga qaratilgan xulosalarni yana bir bor takrorlaydi. So‘ng o‘quv 
topshiriqlari yuzasidan o‘quvchilarning javoblari tekshiriladi va jadvalning 
to‘ldirilishi ko‘zdan kechiriladi. Savol-javob, o‘quv bahsi o‘tkaziladi. 
O‘qituvchining ma’ruzasi mazmuni va o‘quvchilar faoliyatining tashkil 
etilishiga ko‘ra induktiv yoki deduktiv ravishda tuzilgan bo‘lishi mumkin. 
Ma’ruza induktiv tuzilganda, avval o‘quvchilar hodisa va ob’ektlar bilan 
tanishtirilib, keyin umumiy xulosa keltirib chiqariladi. Deduktiv ma’ruzada esa 
buning aksi bo‘ladi, ya’ni, avval umumiy tushunchalar beriladi, keyin ob’ektlar va 
hodisalar yordamida uning mazmuni ochib beriladi. Mazkur metod tarkibiga o‘quv 
materialini mantiqiy ketma-ketlikda bayon qilish, muammolarni qo‘yish, ob’ektlarni 
aniqlash, taqqoslash, xulosa chiqarish, umumlashtirish, o‘quvchilarning diqqatini 
jalb qilish uslublari kiradi.