Mavzu: Mashhur qadimiy masalalar

Qadimgi o`lchov birliklari

Turli qimmatbaho toshlarning o’lchov birligi sifatida keng qo’llanilgan, "no’xotcha" ma’nosini anglatuvchi "karat", "bug’doy doni" ma’nosini bildiruvchi "gran" shular jumlasidandir. Dastlabki tabiiy o’lchovlarning yana bir namoyondasi, hamma erda ishlatiladigan vaqt o’lchovlaridir. Munajjimlarning ko’p yillik kuzatishlari natijasida qadimgi Vavilonda vaqt birligi sifatida yil, oy, soat tushunchalari ishlatilgan. Кeyinchalik erning o’z o’qi atrofida to’la aylanishiga ketgan vaqtning 1/86400 qismi sekund nomini olgan. Qadimgi Vavilonliklar bizning eramizgacha bo’lgan II asrdayoq vaqtni Minalarda o’lchashgan. Mina taxminan ikki astronomik soat vaqt oralig’iga teng bo’lib, bu vaqt mobaynida Vavilonda rasm bo’lgan suv soatidan massasi taxminan 500 grammga teng bo’lgan

"mina suv" oqib ketgan. Кeyinchalik «mina» o’zgarib, biz o’rganib qolgan minutga aylangan.

Qadimgi o`lchov birliklari

O`rta Osiyodagi O`rta asr o`lchov va o`lchov birliklari to`g`risida V. Xintsga nisbatan biroz aniqroq ma`lumotlar E. A. Davidovich tomonidan keltirilgan. Lekin E. A. Davidovich ham xatolarga yo`l qo`yilgan manbalardan foydalanib yozgan qo`llanmasida bir qancha noaniqliklarga yo`l qo`ygan, masalan uzunlik birligi -olchin to`g`risida so`z borganda; bu olchin o`lchov birligi 71,12 sm ga teng bo`lgan rus arshinning o`zi bo`lib, u Xorazmda, Buxoroda va O`rta Osiyoning boshqa joylarida ruslarning bosib olishdan ancha burun qo`llanila boshlagan - deb yozadi. Bu - noto`g`ri fikr. «Qadimiy o`lchov birliklari» qisqacha izohli lug`at muallifl N. Axrorov quyidagilarni yozadi: Masalan, Rabg`uziyning «Qissai Rabg`uziy» asarida arshin ( arshin =65,2-112 sm ) o`lchov birligi keltirilgan. Arshin (1 arshin = 65,2 — 112 sm ) rus o`lchov tizimiga I. Grozniy tomonidan 1550 - yilda kiritilgan. Olchin o`lchov birligida esa «olchin» to`qmoq deb ataladigan uzun dastali katta yog`och to`qmoq dastasi uzunligiga nisbatan olingan; uning uzunligi 71-72 sm ga teng bo`lib, qari, gaz o`lchov birliklariga teng va shu o`lchov birliklari bilan bir qatorda amalda qo`llanilib kelgan. Yana shuni aytish kerakki, olchin o`zbek xalqining tarkibiga kirgan urug`lardan birining nomi.