Mavzu: Sintaksis Reja So`z birikmasi sintaksisi

Otli birikmalar Otli so`z birikmasida hokim so`z ot va otlashgan so`zlar bilan ifodalanadi.

1	Ot	Shaharning ko`chalari, go`zal qiz, aqlli bola
2	sifat	asalday shirin, qorday oppoq
3	Son	hammadan birinchi, sananing o`ninchisi
4	Olmosh	talabalarning hammasi
5	Ravish	unda kam
6	Taqlid so`z	ustaning taqar -tuquri
7	Undov so`z	qo`shnining dod-voyi

Fe`lli birikmalar

• Bunday birikmaning hokim qismi fe’l bilan ifodalanadi:

1	Ravishdosh	Buyruqni bajarib, onasini o`ylab
2	sifatdosh	tez kelgan, chiroyli yozgan
3	Harakat nomi	jurnalni o`qimoq, radio eshitmoq, daftarda yozmoq
4	Sof fe`l	uyga bor

SO'Z BIRIKMASI VA UNGA YONDOSH HOLATLAR

Qo`shma so`z qismlar birikuvi shakliy jihatdan o'xshash boiadi va bitta umumiy lug'aviy m a’no anglatadi.qismlari orasida esa grammatik aloqa bo'lmaydi, bitta urg’u bilan aytiladi. qo`shma so`zga bitta so`roq beriladi . masalan: sotib olmoq ( nima qilmoq?)	So`z birikmasi qismlar m a’no mustaqilligini saqlagan boiadiSo'z birikmasidagi qismlar orasida grammatik aloqa sezilib turadi. so`z birikmasida ikkita so`roq berish mumkin. Masalan: jo`shib kuylamoq ( qanday ?jo`shib, nima qilmoq ? kuylamoq)
Iboralar turg'un bog'lanmalar b o iib , ular yaxlit bitta lug'aviy ma’no anglatadi. kapalagini uchirmoq, tarvuzi qo ‘ltig‘idan tushmoq, qulog‘iga quymoq, boshiga yetmoq.	So'z birikmasi qismlari o'zaro erkin bog'langan bo`ladi.

Gap bilan so`z birikmasinig farqi

Gap	So`z birikmasi
Gap fikr bildirib tugallangan ohang bilan aytiladi.	so`z birikmasi tushuncha bildirib tugallanmagan ohang bilan aytiladi.
Masalan:Ko`cha katta	katta ko`cha
Gap bitta so`zdan ham iborat bo`lishi mumkin va u kesimlik qo`shimchasi bilan shakllangan bo`ladi. Masalan: Bahor.	So`z birikmasi esa har doim kamida ikkita mustaqil so`zdan iborat bo`ladi. yam- yashil libos.

SO‘Z BIRIKMASIDA SO'ZLARNING OZARO BIRIKISH USULLARI

So‘z birikmasi

Moslashuv
Boshqaruv
Bitishuv

Tobe so‘zning hokim so‘zga qaratqich kelishigi yordamida, hokim so‘zning esa tobe so‘zga egalik qo‘shimchasi orqali birikuvi moslashuv deyiladi:

Masalan: sizning ukangiz, xonaning yorug‘i.

Ba’zan egalik yoki qaratqich kelishigi shakli belgisiz qo ‘llanilishi mumkin:

Masalan: yoz yom g'iri (yozning yom g'iri), c h o ‘l havosi, qor jilvasi; bizning uy, sizning о ‘g'il.