Mavzu: texnologiyani o’qitishning didaktik tamoyillari. Reja Kirish. I bob. Boshlang‘ch ta‘limda texnologiya darslarida didaktik usullarni qo‘llashning ilmiy-amaliy asosi

I BOB. Boshlang‘ch ta‘limda texnologiya darslarida didaktik usullarni qo‘llashning ilmiy-amaliy asosi.
I.1. Texnologiya darslarida interfaol usullar haqida tushuncha.
Texnologiya fani darslari o‘qituvchi rahbarligidagi o‘quvchilar tomonidan bajariladigan aqliy va jismoniy harakatlar jarayonidan iborat bo‘lib, yakuniy natijada ularning mehnat qurollari, vositalari va jarayonlari haqidagi bilimlarni hamda ma’lum sohadagi ishlab chiqarish mehnatini bajarish uchun zarur amaliy ko‘nikma va malakalarini egallashlariga, ongli ravishda kasb tanlashga hamda jamiyat va shaxs farovonligi yo‘lida mehnat faoliyatiga tayyorlashlariga imkon beruvchi shaxsiy sifatlarini va tafakkurlarini shakllantirishga qaratilgan o‘quv fanidir. Maktablardagi texnologiya fanini shartli ravishda o‘quv va unumli mehnatga bo‘lish mumkin. O‘quv mehnati aktiv faoliyat bo‘lib, o‘zini atrofidagi muhitni va o‘zini bilishga qaratilgan, maqsad, kuch, g‘ayrat va erishilgan natijalar mavjud bo‘lgandagina ta’lim jarayoni mehnatga aylanadi. O‘quv mehnati faol fikrlash, bilimlarni mustaqil egallash, qayta ishlash va ijtimoiy tajribada qo‘llash asosida amalga oshiriladi. Shu asosda kishining o‘z qarashlari va e’tiqodi shakllanadi. Kamol topayotgan kishilar faqat fan asoslarinigina emas, balki ularning amaliy texnologik mazmuni va tadbiq etilishini ham o‘zlashtirib oladilar. Shu bilan birga bu jarayon amaliyotning nazariyaga singib ketishi sifatida emas, balki nazariy va amaliy mo‘ljal asoslarining qo‘shilib ketishi singari namoyon bo‘ladi. Unumli mehnat bolalar va kattalarning ijtimoiy ahamiyatga ega bo‘lgan va olamni o‘zlashtirishga qaratilgan samarali mehnati, shaxsning hozirgi vaqtdagi va kelgusidagi jismoniy-ma’naviy ehtiyojlarini qondirish uchun zarur bo‘lgan moddiy va ma’naviy madaniyatni ishlab chiqarishdir. Haqiqiy foyda keltiradigan unumli mehnat tarbiyaviy mehnatga aylanadi, bunda sodir bo‘ladigan mehnat munosabatlarida uning qatnashchilarini shaxsiy va ijtimoiy manfaatlari ongli va uyg‘un ravishda qo‘shilib ketadi. Unumli mehnat iqtisodiy masalalardan tashqari tarbiyaviy, ta’limiy, ma’lumot beradigan vazifaga ham egadir[4]. Umumta’lim maktablarida texnologiya fanini unumli o‘qitishning maqsadi o‘quvchilarni aqliy va jismoniy mehnat turlari, jarayonlari hamda kasblar bilan tanishtirish, ularda dastlabki mehnat ko‘nikmalari va malakalarini, mehnatga qiziqish va mehnatsevarlikni shakllantirish, mehnat va kasblarni qadrlash, ularni ahamiyatini tushunishga o‘rgatish hamda kasb tanlashga tayyorlash orqali ularni kasbga tayyorgarliklarini amalga oshirishdan iborat. Ushbu maqsad amalga oshirish uchun, ta’limiy-tarbiyaviy rivojlantiruvchi vazifalarni bajarish lozim. Ta’limiy vazifa-o‘quvchilarni barkamol shaxslar bo‘lib shakllantirishlari uchun ularga mehnat jarayonlari, kasblar, umumiy texnologiya, texnika va ishlab chiqarishning ilmiy asoslarini o‘rgatish, kasb tanlashga yo‘naltirish va kasb-hunar kollejlarida ta’lim olishga tayyorlashdan iborat. Tarbiyaviy vazifa-o‘quvchilarda mehnat ko‘nikmalari shakllantirish jarayonida mehnat va kasb munosabatlari yuqori ahloqiy sifatlarni, mehnatsevarlik, vatanparvarlik va tadbirkorlikni rivojlantirib borishdan iborat. Rivojlantiruvchi vazifa- texnologiya fani mashg‘ulotlari jarayonida o‘quvchilarga aqliy, jismoniy, ahloqiy, badiiy-estetik tarbiya va ta’lim berish kasbga tayyorgarliklarini amalga oshirish orqali ularning barkamol shaxslar bo‘lib yetishishlariga yordam berishdan iborat. Texnologiya fanining mazmuni shartli ravishda uchga, ya’ni texnologiyatayyorgarligi, kasblar bo‘yicha tayyorgarlik va kasbgacha maxsus tayyorgarlik qismlariga bo‘linadi. Bu qismlar har bir dars va amaliy mashg‘ulotlarning tarkibiga singib ketgan bo‘lib, ularni o‘qituvchilar tomonidan ilmiy, uslubiy nuqtai nazardan hisobga olingan holda tahlil qilib borilishi, texnologiya fani mashg‘ulotlarini aniq maqsadga yo‘naltirilgan bo‘lishini ta’minlaydi.
Jamiyatim iz taraqqiyotining hozirgi bosqichi, mehnatning xarakteri va mazmuniga, insonni hayotga tayyorlashga yuksak talablar qo‘yadi. Shunga ko‘ra har bir kishini hayotga tarbiyalashda aniq o‘zgarishiar qilishi lozim. Har bir o‘quvchida zamonaviy ishchi shaxsining sifatlarini shakllantirish uchun maktabning boshlang‘ich sinflarida va hatto ilgariroq maktabgacha muassasalarda, keyinroq maktabdan yuqori sinflardagi ta’lim va tarbiyani rivojlantirish, keyinchalik kasb-hunar kollejlarida o‘z biiimlarini davom ettirishlari lozim. Butun kuch va qobiliyatlarini siyosiy bilim doiralarini kengaytirish, zamonaviy bilimlar bilan qurollantirish va mehnatni har tomonlama uyg‘unlashtira olishga o‘rgatishdan iboratdir. 0 ‘quvchilami mehnatga tarbiyalash va kasbga tayyorlash vazifalari boshlang4ich sinflarda butun ta’lim va tarbiya tizimida hamda barcha o‘quv predmetlari yordamida hal etiladi. Bu o‘rinda mehnat darsiari yetakchi rol o‘ynaydi. Boshlang‘ich sinflarda mehnat ta’limining ilk tushunchalari, malaka va ko‘nikmalari mehnat darslarida shakllantiriladi. Bosh langb ich maktabdagi mehnat ta’ limining asosiy vazifalari mehnatga axloqiy, ruhiy tayyorlash va amaliy tayyorlash, ofiquvchilami boshlang‘ich politexnik bilimlar bilan qurollantirishdan iboratdir. M ehnatga axloqiy tayyorlash - o 6zaro do‘stona yordamni berishni, ijodiy tashabbuskorlik, tashkilotchilik qobiliyatlarini namoyish qilishni, mehnat kishilari va mehnat natijalarini hurmat qilishni o‘rgatishdan iboratdir. Texnologiyava tarbiyasini tashkil etishda jamoa asosidagi mehnatni uyushtirish muhim masalalardan biridir. Zero, jamoa ishtirokida octkazilayotgan mehnat jarayonida o‘quvchilarda do‘stlik, ocrtoqlik, o‘zaro yordam va hamkorlik, jamoa mehnat samaralaridan quvonish kabi xislatlar tarbiyalanib boradi.
Yoshlarning fan-texnika rivojida faol ishtirok etishlari faqat ta’lim niir/munini emas, balki o‘qitish jarayonining usuli va tashkil etilishini, o'qitishga qiziqishini, ijodiy qobiliyatini, egallagan bilimlarini amalda qo'llay bilishni rivojlantirish maqsadlarida yanada takomillashtirishni Ii i iii i talab qiladi. Bu esa maktab zimmasiga yoshlarda ijodga ehtiyoj uyg'otish, ijodiy qobiliyatlar, har qanday faoliyatga ijodiy yondashish nNoslarini tarkib toptirishga, ijodiy masalalarni mustaqil hal etishga o'rgutish vazifasini yuklaydi. Mehnat ta’limiga o‘rgatishning ahamiyati mehnat malakalarini cgullash imkoniyatini berish bilan cheklanmaydi, balki bu malakalar hamma uchun kerakligini e’tiro f qilish kerak. Ko'pgina ilmiy kengashlarda qatnashuvchi kishilar, agar turmush ishlarini bajarishni: ovqat pishirish, kiyim yamash, ozodalikni saqlash va shu kabilarni hilmaganlarida, shunchalik muvaffaqiyatga erishmagan boMardilar. Mehnat ta’limiga o‘rgatishni ham zamonaviy pedagogika ishlarini to‘g‘ri tashkil etish va uning usullariga qo‘yadigan umumiy talablariga muvofiq tarzda amalga oshirish kerak. 0 ‘qitish metodlari - bu o'qituvchi va o'quvchilarning usullari boMib, bularyordamida o'qituvchi o'quvchilarning bilim, ko‘nikma va malakalarni egallashlariga crishadi. O'qituvchi o 'z tajribasida o'qitishning xilma-xil usullaridan loydalanishi mumkin.
Texnologiya darslarining o'ziga xos xususiyati shundaki, ular mavzuga asoslangan amaliy faoliyat va narsalar bilan amaliy harakatlar bolaga voqelikni sezuvchi (sezuvchi) idrokini beradi. Va buning uchun noyob imkoniyatlarni beradigan texnologiya darslari. Bu erda o’quvchilar eng ko'p ishlaydi turli materiallar va sezgi va idrok orqali ular o'z xususiyatlari haqida ma'lumot oladi: og'ir va engil, silliq va qo'pol, qattiq, mo'rt va yumshoq, plastmassa va boshqalar. To'g'ridan -to'g'ri amaliy mashg'ulotlarda, agar o’quvchi har bir harakatda materiallarning xususiyatlarini hisobga olishi kerak bo'lsa, qo'lga kiritiladigan hissiy tajriba qimmatlidir.
O'qituvchilar va psixologlar amaliy faoliyatda muhim holatni qayd etishadi: ob'ektlar bilan ishlaganda odam ko'plab mavhum aloqalar va tushunchalarni aniqroq "ko'ra oladi". Nafaqat bolalar, balki kattalar ham tez -tez bu usulga murojaat qilishadi: "ongda" hal qilish qiyin bo'lgan narsani, biz uni iloji boricha ob'ektlarda modellashtirishga intilamiz. Bu harakatlarning ma'nosi shundaki, odam shunchaki naqsh ishlatadi: aqliy faoliyat, agar u motorli, amaliy faoliyat bilan birga bo'lsa, osonlashadi.
Texnologiya darsining o'ziga xos xususiyatlari ko'p vaqtni (80%gacha) amaliy ishlarga sarflash talabini o'z ichiga oladi, aks holda mehnat ko'nikmalari shakllanmaydi.
Uchinchi xususiyat, o'qituvchi doimo hamma bolalar ishlayotgani bilan hisoblashishga majbur har xil tezlik va ularni umumiy ritmga ko'tarish (men qilganday qil, men bilan qil) kerakli natijani bermaydi, o'qituvchi charchaydi, bolalar shovqin qiladi, mahsulotlar yomon bo'lib chiqadi.
To'rtinchi xususiyat, past sinflarda o'qituvchining obro'si yuqori bo'lishiga qaramay, texnologiya darsidagi ishbilarmonlik muhiti faqat zich, qizg'in (lekin tez emas) tezlikda, yuqori darajada bo'lganda saqlanadi. bolalarning qiziqishi. Agar bola ishda yaxshi bo'lsa, qiziqish saqlanib qoladi. Va buning uchun u vazifani va uni bajarish usulini tushunishi, ish rejasini eslab qolishi va uni ortiqcha qiyinchiliksiz bajarishi kerak. Shu sababli, o'qituvchining darsni to'g'ri qurishi, uning har bir bosqichini alohida o'quv qurollari bilan emas, balki maqsadga erishishni ta'minlaydigan, mustaqil ish uchun sharoit yaratadigan komplekslari bilan mustahkamlashi juda muhimdir. individual ritm.
Texnologiya bo'yicha darslar katta ahamiyatga ega sozlamasi ham bor psixologik yengillik... Ishdagi sekinlik, bolalarning xotirjam, o'lchangan faolligi bunday muhitni yaratishga yordam beradi. Shu bilan birga, uni letargiya va zerikish bilan aralashtirib yubormaslik kerak eng yuqori daraja bolaga salbiy ta'sir. Darsda psixologik tasalli bo'lishi kerak: normal hissiy ohang, harakatlarning o'ychan o'zgarishi. Bu qo'lda ishlashda o'rganish va ijodkorlik o'rtasidagi organik aloqani ta'minlaydi.
Yana bir xususiyat shundaki, rivojlanish katta ahamiyatga ega. nozik motorli ko'nikmalar va barmoq harakatlarini muvofiqlashtirish. Bu muammo o'z ahamiyatini yo'qotmaydi. Ajoyib o'qituvchi Vasiliy Aleksandrovich Suxomlinskiy (1918 yil 28 sentyabr - 1970 yil 2 sentyabr) bolalar qobiliyatlari va iste'dodlarining kelib chiqishi barmoq uchida, ulardan tasviriy ma'noda aytganda, ijodiy fikr manbasini oziqlantiruvchi eng yaxshi oqimlar borligini yozgan. Bolaning qo'li harakatlariga ishonch va zukkolik qanchalik ko'p bo'lsa, qo'lning asbob (qalam, qalam va boshqalar) bilan o'zaro ta'siri qanchalik nozik bo'lsa, bu o'zaro ta'sir uchun zarur bo'lgan harakatlar qanchalik murakkab bo'lsa, bolaning ijodiy elementi shunchalik yorqin bo'ladi. aql, bolaning qo'lida qanchalik mahorat bo'lsa, bola aqlli bo'ladi.
Barmoqlarning faol harakatlarini rivojlantirish zarurati ilmiy jihatdan isbotlangan. Bolaning miyasi faoliyatini, bolalar ruhiyatini o'rganayotgan olimlar qo'l funktsiyasining rag'batlantiruvchi katta ahamiyatini qayd etadilar. Nutqni rivojlantirish darajasi barmoqlarning nozik harakatlarining shakllanish darajasiga to'g'ridan -to'g'ri bog'liq. Bolaning qo'l harakatlarining rivojlanishini o'rganish nafaqat o'qituvchilar va psixologlarni, balki boshqa mutaxassislarni (faylasuflar, tilshunoslar, tarixchilar, biologlar) ham qiziqtiradi. qo'llar, har xil funktsiyalarni bajaradigan, insonning o'ziga xos a'zosi. Bolaning qo'l harakatlarining rivojlanishining ontogenezi qiziq. Ivan Mixaylovich Sechenov (13.8.1829 - 15.11.1905) - birinchi asab tuzilmalarining kamolotga yetishi natijasida bolalar harakatining irsiy oldindan belgilanishi nazariyasini tanqid qilgan birinchi olimlardan biri. Ref.rf saytida joylashtirilgan Uning yozishicha, "odamlarning qo'l harakatlari irsiy ravishda oldindan belgilanmagan, lekin ular ta'lim va tarbiya jarayonida, atrof -muhit bilan faol o'zaro ta'sir qilish jarayonida ko'rish, teginish va mushaklarning o'zgarishi o'rtasidagi assotsiativ aloqalar natijasida paydo bo'ladi".
Bularning barchasidan qanday xulosa chiqarish mumkin? Darslar qo'l mehnati, o'ziga xos ta'lim va rivojlanish imkoniyatlari bilan, albatta zamonaviy maktab, shu jumladan eng jiddiy ta'lim yo'nalishlari bo'lgan maktablarda (aytaylik, matematikada, tilda va hokazo).
Texnologiya, ilmiy fan sifatida katta imkoniyatlar maktab o'quvchilarining madaniy va shaxsiy rivojlanishi uchun sharoit yaratish. O'qitish texnologiyasi sohasidagi jamiyatning ijtimoiy tartibi o’quvchilarning shaxsiyatini rivojlantirish, ta'limning gumanistik mazmunini mustahkamlash, har bir o'quvchining individualligi bilan bog'liq holda, ta'limning ta'limiy, tarbiyaviy va rivojlanish salohiyatini yanada to'liqroq amalga oshirish vazifasini qo'yadi. . Dars - bu o'qitishni tashkil etishning moslashuvchan shakli. U har xil tarkibni o'z ichiga oladi, unga muvofiq zarur o'qitish usullari va metodlari qo'llaniladi.
Pastki sinflardagi "Mehnat ta'limi" fani organik ravishda kiritilgan ta'lim maydoni"Texnologiya", chunki u har doim mazmunli texnologiya bo'lgan qo'lda ishlov berish materiallar. Uning nomi ma'nosiga to'liq mos keladi o'quv faoliyati bu mavzu bo'yicha; bolalar kattalar ishlagani kabi ishlashga o'rgatiladi, ya'ni. vazifani shaxsan amalga oshirish, uni amalga oshirish imkoniyatini shaxsan tushunish, mahsulotni olish uchun kerak bo'lgan hamma narsani shaxsan bajarish, o'z ishining sifati uchun shaxsan javobgar bo'lish.
Darsda tarbiyaviy ishning frontal, kollektiv va individual shakllari tashkil etiladi. Har xil shakllar dars o'tkazish nafaqat o'quv jarayonini diversifikatsiya qiladi. Har bir dars bir necha bosqichdan iborat o'z tuzilishiga ega.
Yangi materialni o'rganish, bilimlarni mustahkamlash, bilim, ko'nikma, ko'nikmalarni sinash, bilimlarni umumlashtirish va tizimlashtirish, uy vazifalari. Dars bosqichlarining nisbati darsning mazmuniga, didaktik va kognitiv maqsadlariga, usul tanlash va qo'llanilishiga bog'liq. texnik vositalar o'rganish.
Maqsad, mazmun va u uchun tanlangan o'qitish usullariga qarab dars turlari ajratiladi: kirish, kombinatsiyalangan, yangi materialni o'rganish, umumlashtirish, mavzu. Turlarni aniqlayotganda, bilim manbai va o'qituvchi faoliyatining o'ziga xos xususiyatlarini, o'quvchining kognitiv faolligini hisobga olish zarur. Dars turlari: tushuntirish, laboratoriya, teledars, kino darsi, test darsi.
Asosiy didaktik maqsad: o'quvchilarni shakllantirish umumiy qarashlar mavzu haqida. Darsning tuzilishi quyidagicha:
1. o’quvchining mavzuni o'rganishga tayyorgarlik darajasini aniqlash maqsadida suhbat
2. o'qituvchining mavzuning asosiy vazifalari va uning etakchi tushunchalarini taqdimoti
3. mavzuni o'rganish jarayonida o’quvchining ish uslublari, faoliyatining shakllari va turlari bilan tanishish.