Mavzu: XIX asrning 2 yarmi XX asrda jaxon pedagogika faning rivoji

YAN AMOS KOMENSKIY (1592—1670) 
Chexoslovakiyalik gumanist-pedagog Yan Amos Komenskiy pedagogika 
ilmning poydevorini qurgan, uning keyingi rivojlanish yo’llarini ko’rsatib bergan, 
o’zining ongli hayotini, amaliy pedagogik faoliyatini bolalarni o’qitish va 
tarbiyalashdek olijanob ishga bag’ishlagan ulug’ pedagogdir. 
Buyuk chex pedagogi Ya.A.Komenskiy 1592 yil 28 mart «Ugorskiy Brod» 
degan joyda Moraviyada tegirmonchi oilasida dunyoga keladi. Uning oilasi ruhoniy 
«CHex qardoshlari» jamoasiga tegishli bo’lib, bu jamoa CHexiyaning ozodligi uchun 
kurashuvchi vatanparvarlarni o’z atrofiga to’plagan edi. 
Komenskiy ota-onasidan ajralib, ancha vaqt o’qiy olmaydi, 16 yoshida «CHex 
qardoshlari» jamoasining yordami bilan lotin maktabiga o’qishga kiradi, bu yerda u 
tarbiya tizimining yomonligini, o’quv metodlarining yaramasligini ko’radi va 
tushunadi. «Men o’sha vaqtdayot tarbiya masalasida mamlakatimni orqada ekanligini 
ko’rdim. Men o’sha davrdayoq fan va tarbiya hammaga tegishli bo’lishi kerakligi 
o’yladim»— degan edi Komenskiy. Maktabni tugatgach Xorborni universitetiga 
(Germaniyada) o’qishga kiradi, uni tugatgach Geydel’berg universitetida ma’ruza 
kursini tinglaydi, bu universitetda o’sha davrda ilg’or professorlar ishlardi. 
Komenskiy Avstriya, Gollandiyada bo’lib iqtisodiy, siyosiy va madaniy turmushni 
o’rganadi. SHuningdek, o’zining ilmi va dunyoqarashini kengaytiradi.
O’sha davrda urush alohida knyazliklar orasida tez-tez bo’lib turar edi. 30 
yillik urush (1618—1648) davomida chex qardoshlari jamoasi o’zining mustaqilligi 
uchun kurashishi sababli nemis dvoryanlari tomonidan haydaladi. Haydalish 
natijasida Komenskiy xotini va bolasidan juda bo’ladi. Qo’lyozmalari yo’qoladi. 
«CHex qardoshlari» ko’chib kelib o’rnashgan Pol’shadagi Leshno shahrida 
Komenskiy qardoshlik maktabiga rahbarlik qiladi, u yerda gimnaziya tashkil etadi. U 
o’zining qariyb 80 yillik umri davomida pedagogika, ta’lim-tarbiya, falsafa, 
ilohiyotga oid 250 dan ortiq asarlar, darsliklar yaratdi. Bulardan yiriklari: «Tillar va 
hamma fanlarning ochiq eshigi» (1631), «Buyuk didaktika» (1632), «Onalar maktabi» 
(1632), «Pansofiya maktabi» (1651), «YAxshi tashkil etilgan maktab qonunlari» 
(1953), «Hislar vositasi bilan idrok qilinadigan narsalarning suratlari» (1658) nomli 
asar va darsliklar. SHuningdek, logika, fizika, lotin tili, grek tili kabi kitoblar yozadi. 
Darsliklari hayotlik davridayoq ko’p tillarga tarjima qilinib, Komenskiyning nomini 
butun dunyoga tanitadi. 
Komenskiy «Kishilik jamiyati ishlarini yaxshilash haqida hammaga talluqli 
maslahat» nomli 7 jildli katta asar yozdi (U hayot ekanligi vaqtida hammasi bo’lib 2 
jildi bosilib chiqdi, qolgan jildlari esa faqat 1935 yilda topildi va CHexoslovakiyada 
chop qilindi). Bu asarida «Hammani va hamma narsada har tomonlama tuzatish»ning 
insonparvarlik va demokratik dasturini belgilab chiqdi va kishilik jamiyatini isloh 
qilish rejasini ilgari surdi. 
«Buyuk didaktika» asarida «pan sofiya g’oyasini» (pan gerkcha — butun, 
hamma, sofiya — donolik, aqllilik) hamma narsani bilish, hamma uchun bilim 
berish» demakdir. Pan sofiyada u tabiat va jamiyat bilimlarining yig’indisini beradi. 
Maktab — bu muassasa, u yerda «Hammani har narsaga o’rgatmoq kerak» degan fikr 
ko’p marta takrorlanishini ko’ramiz. 
Komenskiyning pansofiya ishi Angliyaning ilg’or kishilari tomonidan 
quvvatlanib, parlament tomonidan chaqiriladi. Komenskiy 1641 yili Angliyaga keladi, 

---

lekin grajdanlar urushi boshlanib ketib, bu ish qolib ketadi. Komenskiy duyoga 
tanilgandan so’ng hamma mamlakatlarga uni taklif eta boshlaydilar. SHvesiyada lotin