36
etuvchi, ahamiyatga ega bo‘lgan, asosiy va aniqlovchi omillar ta’siri
o‘rganiladi. Iqtisodiy jarayonlarga barcha omillarning ta’sirini o‘rganish
juda ham murakkab masala bo‘lib amalda har doimo ularni hisobga olish
zarur emas.
Korxonaning biznes-rejasini bajarilishiga samarali ta’sir etuvchi
omillarni aniqlash va ularni ta’sirini o‘rganish bilan birga shu ta’sirlarni
baholash iqtisodiy tahlil etishda matematik modellardan foydalanishni
taqozo etadi.
Iqtisodiy-matematik
modellashtirishda
iste’molchi,
ishlab
chiqaruvchi korxona, birlashma, assotsiatsiyalar faoliyatlaridagi ishlab
chiqarish jarayonlarini, ularning faoliyatlarini ob’ektiv va sub’ektiv
omillar ta’siri ostida ijtimoiy-iqtisodiy samaradorligi va moliyaviy
natijalarini iqtisodiy-matematik modellar tizimi orqali ifodalanadi.
Turli xildagi omillar ishlab chiqarish jarayonlariga muntazam ta’sir
o‘tkazib, ular turli iqtisodiy qonunlarni ifodalaydilar. Masalan,
modellashtirish jarayonida baho omilining ta’siri o‘rganiladi. Agar
iqtisodiyotda, bozorda xomashyoni, materiallarni, yarim fabrikatlarni va
tayyor mahsulotlarning bahosi o‘zgarsa, buning ta’siri ostida sanoat,
qishloq xo‘jaligi, savdo va boshqa korxonalarning barcha moliyaviy
ko‘rsatkichlariga ta’sir qiladi.
Korxonalar faoliyatini tahlil qilishda iqtisodiy-matematik usullardan
foydalanish, korxona iqtisodiyotini o‘rganishga tizimli yondoshishni,
uning turli faoliyatlari o‘rtasidagi mavjud barcha o‘zaro bog‘lanishlarni
hisobga olishni talab qiladi. Bunday sharoitlarda tahlil qilishning o‘zi
kibernetika nuqtai nazardan tizimli yondashishni talab qiladi; iqtisodiy
tahlil yordamida yechiladigan masala va iqtisodiy jarayonlarni miqdoriy
xarakteristikalarini
ifodalovchi
iqtisodiy-matematik
modellar
kompleksini yaratish; korxonaning faoliyati haqidagi iqtisodiy
ma’lumotlar tizimini takomillashtirish; iqtisodiy tahlil qilish uchun
maqsadli iqtisodiy ma’lumotlarni yig‘ish, qayta ishlash, saqlash va
yetkazib berishni amalga oshiruvchi texnik vositalarni mavjud bo‘lishi;
iqtisodchi-amaliyotchilardan
iqtisodiy-matematik
modellashtirishda
matematik-hisobchilardan, operator-dasturchilardan iborat maxsus
analitik guruhlar tashkil qilish; iqtisodiy tahlil qilish maqsadida tuzilgan
matematik masalalar iqtisodiy-matematik usullarning biri bilan yechish
mumkin.
Dostları ilə paylaş: