MBAZA.UZ IMTIHON JAVOBLAR
2. Barglarda organik moddalarning hosil bo‘lish jarayonini qanday amalga
oshadi?
0 ‘simliklar, ayniqsa, urug‘lar tarkibida (uning turiga qa- rab) har xil miqdorda suv,
mineral tuzlar va organik mod dalar (kraxmal, shakar, moy va oqsil moddalar) bo‘ladi.
Bu organik moddalar o‘simliklaming qaysi qismida qanday ho sil bo‘ladi, degan savol
tug‘iladi. Olimlar ko‘pgina tajriba- lar asosida organik moddalar barg etining
hujayralarida va o‘simliklaming boshqa yashil organlari hujayralarida hosil
bo‘lishini aniqlashgan.0 ‘simliklarda quyosh nuri ta’sirida va xlorofill donacha-
lari ishtirokida anorganik moddalardan organik moddalar hosil bo‘lishi va havoga
kislorod ajralib chiqish jarayoni fotosintez deyiladi. Fotosintez - yunoncha so‘z bo‘lib,
«fo- tos» - yorug‘lik va «sintez» - qo‘shish, birlashtirish de gan ma’noni anglatadi.
Ijodiy faoliyatining asosiy qismini yashil o‘simliklardagi fotosintez jarayonini
o‘rganishga bag‘ishlagan va fanga o‘zining munosib hissasini qo‘shgan rus olimi A.
Timirya- zevdir. U o‘zining «Quyosh, hayot va xlorofill» nomli kito-
bida fotosintez jarayonini asoslab bergan. 0 ‘simliklar suv va unda erigan mineral
modda (tuz)lar- ni tuproqdan ildiz tukchalari orqali so‘rib olishi sizlarga
ma’lum. Suv va unda erigan mineral moddalar ildiz bosim kuchi ostida dastlab ildiz
tukchalariga, ulardan ildiz naycha- lariga sizib o‘tadi, so‘ngra poyaga, va nihoyat, barg
tomirla- ridagi naychalar orqali barglarga o‘tadi. Barg hujayralariga suvda —
erigan organik moddalar suv bilan bir vaqtda og‘izchalar orqali havodan karbonat
angidrid gazi kiradi. Barg eti hujayralaridagi xlorofill do- nachalari ishtirokida va
yorug‘lik ta’sirida organik moddalar hosil bo‘ladi (58-rasm).
Bu jarayonda xlorofill donachalarida
karbonat angidrid suv bilan birikadi.
Natijada, dastlab shakar, so‘ngra kraxmal
hosil boiadi. Karbonat angidrid suv bilan
birikkanda, shakar- dan tashqari yana
erkin kislorod gazi ajralib, og‘izchalar or
qali havoga chiqadi. 0 ‘simliklar
hujayrasida faqat shakar va kraxmal
emas, balki boshqa oziq moddalar ham to‘planadi. 0 ‘simliklarda organik m ddalaming
hosil bo‘lishi juda mu
rakkab jarayon hisoblanadi (59-rasm).
Dostları ilə paylaş: