Mehman ağayev

Mərkəzi sinir sistemi. Gestoz zamanı baş beyinin zədələnməsi 0,04-
0,2% hamilələrdə eklampsiyanı müşayiət edir ki, bu da ana və perina-
tal ölümün əsas səbəblərindən sayılır. Eklampsiya mikroangiopatiya, 
angiospazm və damardaxili hiperkoaqulyasiya nəticəsində baş beyinin 
işemiyasıdır.  
Damar keçiriciliyinin artması nəticəsində petexial qansızmalar və 
baş beyinin ödemi baş verir. Ona görə bəzən doğuşdan sonra da ek-
lampsiya müşahidə edilə bilər. Doğuşdan bir neçə gün, bəzən həftə 
sonra serebral damar dəyişiklikləri keçə bilir. Eklampsiya qıcolma-
larla, hiperrefleksiya və bəzən koma ilə nəticələnə bilər. Eklampsiya 
ilə arterial hipertenziya arasında  əlaqə tapılmamışdır, hətta bu ağır-
laşma kiçik AT fonunda daha tez-tez təsadüf olunur və hətta intensiv 
hipotenziv terapiyadan sonra baş verir. Eklampsiyadan əvvəl müşa-
hidə olunan kliniki əlamətlər arasında proqressiv proteinuriya, ödem-
lər, plasentar çatışmazlığı (dölün bətndaxili inkişafdan qalması  və 
plasentanın qopması) göstərmək lazımdır. 
Eklampsiyadan qabaq nevroloji dəyişikliklər – pulsasiya edən baş 
ağrısı, ürəkbulanma, qusma, mərkəzi mənşəli hərarət yüksəlməsi, 
subyektiv və obyektiv görmə pozğunluqları müşahidə olunur. Yük-
sək qan təzyiqi nəticəsində baş verən hemorragik insult hamilələrdə 
beyin ölümünün 15-20%-ni təşkil edir və onu eklampsiyadan fərq-

---

 
283
ləndirmək lazımdır. Həmçinin hipertenziv ensefalopatiyanı da ek-
lampsiyadan ayırmaq lazım gəlir. 
Qaraciyər. Qaraciyərin zədələnməsi gestozım ağır formalarında 
YDL sindromu, eklampsiya ilə birgə müşahidə olunur. Morfoloji 
olaraq qaraciyərdə trombotik mikroangiopatiya fonunda işemiyanın 
inkişafı müşahidə olunur. Qaraciyərdaxili hemorragiya, piy distrofi-
yası, periportal nekrozlar baş verir.  
Qaraciyərin zədələnməsi spesifik kliniki mənzərə – hemoliz, hiper-
fermentemiya, trombositopeniya ilə müşayiət olunur. Bu triada HELLP 
- sindrom adını almışdır (HELLP – H-hemoliz, EL-elevated liver enzy-
mes, LP-low platelet count). Qaraciyər zədələnməsinin əlaməti olaraq 
sağ qabırğaaltı sahədə ağrı müşahidə olunur. Bunun səbəbi qaraciyərin 
ödemi, subkapsulyar qansızmalar, kapsulanın dartılmasıdır. Doğuş vax-
tında baş verməzsə HELLP sindromu olan hamilə qadın qaraciyər-böy-
rək çatışmazlığından və ya massiv qanaxmadan tələf olur. 
Gedişi. Gestoz həmişə hamiləliyin ikinci yarısında (20-22 həftə-
dən sonra) baş verir. İlk əlamətlər sırasında damar tonusunun pozul-
ması və laborator əlamətlər arasında endotelial trombositar disfunk-
siya təzahür edir. Sonra proteinuriya, hipertenziya, hiperurikemiya 
müşahidə olunur. Döl inkişafdan qalır. 
Gestoz ləng inkişaf edən prosesdir, amma ayrı-ayrı  xəstələrdə 
prosesin inkişaf tempi müxtəlif olur. Gestozun birinci əlamətlərindən 
hamiləliyi təcili başa çatdırmaq tələb edən ağır vəziyyətlərə qədər 2 
gündən 3 həftəyə qədər vaxt keçir (orta hesabla 12 gün). 
Müalicə. Konservativ müalicə üsulları adətən gestozun gedişinə 
təsir etmir, ancaq onun proqress tempini azalda bilər. 
Gestozun müalicəsinin yeganə radikal üsulu hamiləliyin başa çat-
dırılmasıdır. Əgər doğuş prosesi vaxtında aparılmasa, ya ana, ya döl, 
bəzən də hər ikisi tələf olur. Gestoz zamanı təcili doğuşa göstərişlər: 
1.
 
Müddəti 36 həftə və daha çox olan hamiləlik; 
2.
 
HELLP sindromu; 
3. Hemolitik uremik sindrom; 
4. Nevroloji pozğunluqlar; 

---

 
284
5. Kreatininin səviyyəsinin qanda yüksəlməsi; 
6. AT 150/110 mm c.süt. çox yüksəlməsi; 
7. Qıcolmalar başlandıqda. 
Bunlardan başqa hər bir halda ana və dölün vəziyyəti individual 
qaydada qiymətləndirilir və qərar qəbul edilir. 
Doğuşdan sonra gestozun bütün təzahürləri geri çəkilir və buna 
1,5 ay vaxt lazım gəlir. Bəzən sağalma 3-6 ay çəkir. Ağırlaşmamış 
gestozdan tam sağalma müşahidə olunur, amma ağırlaşmış hallarda 
bəzi patoloji dəyişikliklər qalmaqda davam edir, hətta arzuolunmaz 
nəticələrə də səbəb ola bilir. 
Gestoz çətin müalicə olunan sindromdur. Hamiləliyin saxlanması 
ana və döl üçün təhlükəlidir. Çünki, bir tərəfdən, proses inkişaf et-
məyə meylli olur, digər tərəfdən, hər an ağır halın baş verməsi müm-
kün olmaqla belə heç bir proqnoz haqda fikir yürütmək mümkün ol-
mur. Plasentar çatışmazlıq nəinki dölün inkişafdan qalmasına, hətta 
tələf olmasına səbəb olur.  
Gestozun konservativ müalicəsi bəzi  əlamətlərin tormozlanması-
na və yalançı yaxşılaşma təəssüratı yarada bilir. Amma xəstəliyin 
əlamətləri daima yenidən daha ağır formada baş qaldırır. Buna görə 
gestoz diaqnozunun qoyulmasından sonra yeganə düzgün radikal 
müalicə üsulu hamiləliyin başa çatdırılmasıdır. Doğuşa qədər xəstə 
intensiv terapiya stasionarına yerləşdirilir. AT, diurez, proteinuriyaya 
hər saat nəzarət edilir. Qanda kreatinin, sidik turşusu, transaminaza-
lar, koaquloqramma, trombositlər, hematokrit təyin olunur. Dölə 
USM edilir, onun biofiziki göstəriciləri təyin olunur. 
Konservativ müalicənin məqsədi gestozun ağır hala keçməsinin 
və ağırlaşmaların qarşısını almaqdır. Əsas müalicə tədbirləri – seda-
tiv terapiya, hipovolemiyanın, hemodinamik və koaqulyasion poz-
ğunluqların korreksiyası və hipotenziv müalicədən ibarət olur. 
Mərkəzi sinir sisteminin oyanma qabiliyyətini götürmək və damar 
reaktivliyini aşağı salmaq üçün maqnezium sulfat istifadə olunur və 
əksər klinisistlər onu droperidol və trankvilizatorlardan (diazepam) 
belə üstün tuturlar. Başlanğıcda maqnezium sulfat şırnaq üsulu ilə (6 

---

 
285
q) bədənə yeridilir, sonra saatda 1 q olmaqla uzun müddət istifadə olu-
nur. Tənəffüsün bir dəqiqədə 14-dən aşağı düşməsi zamanı maqne-
zium sulfat kəsilir və onun antidotu olan qlyukonat kalsium yeridilir. 
İnfuzion terapiya məqsədi ilə kiçik molekullu məhlullar (qlyuko-
za, reopoliqlükin) və yüksək molekullu məhlullardan (albumin, pro-
tein, qan plazması) istifadə olunur. 
Koaqulyasiya pozğunluqlarının müalicəsi YDL sindromunun ağır-
lığı  və  mərhələsinə uyğun korreksiya olunmasına  əsaslanır. Asetil-
salisil turşusu (AST) 60-125 mq/gün dozada, daxilə, heparin 10000-
20000 v/gün, (kiçik molekullu heparinə üstünlük verilməli) dəri altına, 
dipiridamol, 300 mq/gün, daxilə verilir. Təzə dondurulmuş plazmanın 
(800 ml/gün) köçürülməsi effektiv sayılır, çünki onun tərkibində aktiv 
forma antitrombin III olur. Bəzən plazma köçürülməsi plazmaferez ilə 
müştərək aparılır və məqsədəuyğun sayılır. 
Hipotenziv terapiya haqda bütün klinisistlərin fikri eyni deyildir, 
çünki bir qrup alimlər AT aşağı saldıqda baş beyində, böyrəklərdə və 
ciftdə qan dövranının pozulması baş verdiyi üçün bunu tövsiyə 
etmirlər və ya çox ehtiyatlı olmağı tövsiyə edirlər.  
Hipotenziv terapiya ancaq ağır hipertoniyada (AT 170/110 mm c.süt. 
və çox) məsləhət görülür. Hipertonik kriz bütün hallarda hipotenziv te-
rapiyaya göstəriş olmalıdır. AT 130-140/85-90 mm c.süt. səviyyəsində 
optimal sayılır. Hipotenziv müalicə AT gündəlik monitor olunması ilə 
aparmaq lazımdır. 
Ziyansız antihipertenziv dərman kimi hamiləlikdə metildopa sayı-
lır, amma bu preparatın hamiləlikdə qaraciyərdə metabolizmin artması 
nəticəsində onun nisbətən yüksək dozasını  tətbiq etmək lazım gəlir. 
Seçim variantı olaraq β
1
- selektiv adrenoblokatorlar tətbiq edilir: 
atenolol 50-100 mq/gün, gündə 2 dəfə, metaprolol 100-200 mq/gün, 
gündə 2 dəfə. Müsbət tərəfdən özünü göstərmiş α və β-adrenoblokator 
– labetalol 100-200 mq/gün, gündə 2 dəfə istifadə olunur. Tiazid və 
başqa diuretiklər tövsiyə olunmur. Qanqlioblokatorlar, anqiotenzini-
çevirən fermentin inhibitorları əks göstəriş sayılır (cədvəl 19). 

---

 
286
Eklampsiya zamanı qıcolmanın profilaktikası üçün maqnezium sul-
fat istifadə olunur. Maqnezium sulfat əzələ və vena daxilinə yeridilir, 
doğuşdan 12-24 saat sonra yeritmək lazımdır, çünki ağır preeklamp-
siyası olan 1/3 qadınlarda qıcolma doğuşdan sonra da baş verə bilir. 
Gestozun profilaktikası. Hamilə qadında nefropatiya riski olduqda 
o xüsusi müşahidə altına alınmalıdır. Son illər endotelail trombositar 
dəyişiklikləri aradan qaldırmaq üçün angioprotektiv və antitrombotik 
dərmanlardan istifadə olunur. İlk növbədə kiçik dozada AST təyin 
edilir (60-125 mq/gün). Bu preparatın təsir mexanizmi trombositlər-
də tromboksanın sintezinin tormozlanmasına əsaslanır. 
Cədvəl 19