Mehri xatun divan مهري خاتون ديوان baki 2011

R a m i z ƏSKƏR
10 yanvar 1954-cü ildə Amasiya rayonunun Qaraçanta kəndində müəllim ailəsində doğulmuşdur. M.V.Lomonosov adına Moskva Dövlət Universitetinin jurnalistika fakültəsini bitirmişdir (1978).

Azərbaycan radiosunda redaktor (1978-83), Azərbaycan, türk, ərəb, fars, ingilis, fransız və alman dillərində çıxan «Azərbaycan bugün» jurnalının baş redaktoru (1983–84), kiril, latın və ərəb əlifbaları ilə nəşr olunan «Odlar yurdu» qəzetinin baş redaktoru (1984-91), «Hürriyet» qəzetinin (İstanbul) Azərbaycan üzrə xüsusi müxbiri (1991-93), Xarici Turizm Şurasının idarə rəisi (1993-94), «XXI əsr» qəzetinin baş redaktoru (1994–96), «Yeni Forum» jurnalının (Ankara) Bakı təmsilçisi (1993-97) olmuşdur. 1997-ci ildən Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin baş katibidir. Bakı Dövlət Universitetinin bədii tərcümə elmi-tədqiqat laboratoriyasının müdiri, AMEA Folklor İnstitutunun baş elmi işçisidir. Filologiya elmləri doktorudur.

«Qızıl qələm», «Həsən bəy Zərdabi», «Humay», Küveytin «İslama xidmət», Türkiyənin «Yeni Orhun», «Türk dünyasına xidmət», Türkmənistanın “Altın əsr”, TürkSOY özəl ödülü mükafatları laureatıdır. Azərbaycan Yazıçılar və Jurnalistlər Birliklərinin, Beynəlxalq Mətbuat İnstitutunun (İPİ, Vyana) üzvüdür. Azərbaycanın Əməkdar jurnalistidir. Türkologiya, ədəbiyyat, tarix və jurnalistikaya dair kitablar yazmış, türk, rus, özbək, uyğur, türkmən, qaqauz, tatar dillərindən tərcümələr etmişdir. Avrasiya Tərcüməçilər Birliyinin (Ankara) sədri seçilmişdir (2010).

Monoqrafiyaları:

1. İqlimdən-iqlimə, təqvimdən-təqvimə. Bakı, İşıq, 1987, 104 s.

2. Qutadğu bilig. Bakı, Elm, 2003, 320 s.

3. Mahmud Kaşğari və onun «Divanü lüğat-it-türk» əsəri. Bakı, MBM, 2008, 432 s.

4. Mahmud Kaşğarinin 1000 illik yubileyinə 1000 biblioqrafik göstərici. Bakı, MBM, 2008, 96 s.

5. Mahmud Kaşğarinin «Divanü lüğati-it-türk əsəri üzrə biblioqrafik və qrammatik göstərici. Bakı, MBM,2008,192 s.

6. Mahmud Kaşğari və onun «Divanü lüğat-it-türk» əsəri. Bakı, MBM, 2009, 532 s.

7. Mahmud Kaşğari və onun «Divanü lüğat-it-türk» əsərinin tədrisi. Bakı, MBM, 2010, 112 s.
Tərcümə kitabları:

1. Azərbaycan Masalları. Bakı, Yazıçı, 1982, 196 s.

2. M.B.Məmmədzadə. Milli Azərbaycan hərəkatı. Bakı, Nicat, 1991, 248 s.

3. Faruq Sümər. Oğuzlar. Bakı, Yazıçı, 1992, 432 s.

4. Yusif Balasağunlu. Qutadğu bilig. Bakı, Azərnəşr, 1994, 492 s.

5. Murad Tağı. Həyatım. Bakı, Oka Ofsət, 1998, 92 s.

6. Erik Fichtelius. Jurnalistikanın on qızıl qaydası. Bakı, AJB, 2002, 192 s.

7. Bahəddin Ögəl. Türk mifologiyası. Bakı, Səda, 2004, I cild, 626 s.

8. Mahmud Kaşğari. Divanü lüğat-it-türk. Bakı, Ozan, 2006, I cild, 512 s.

9. Mahmud Kaşğari. Divanü lüğat-it-türk. Bakı, Ozan, 2006, II cild, 400 s.

10. Mahmud Kaşğari. Divanü lüğat-it-türk. Bakı, Ozan, 2006, III cild, 400 s.

11. Mahmud Kaşğari. Divanü lüğat-it-türk. Bakı, Ozan, 2006, IV cild, 752 s.

12. N.Ozerov. İlham Əliyev: Mən Azərbaycanıma inanıram. Bakı, Azərnəşr, 2007, 376 s.

13. Махмуд Кашгарский. Дивану лугат ит-тюрк. Баку, МБМ, 2009, I том, 512 с.

14. Махмуд Кашгарский. Дивану лугат ит-тюрк. Баку, МБМ, 2009, II том, 400 с.

15. Махмуд Кашгарский. Дивану лугат ит-тюрк. Баку, МБМ, 2009, III том, 492 с.

16. Oraz Yağmur. Qarabağlı ananın ağısı. Bakı, MBM, 2009, 84 s.

17. XX əsr özbək şeiri antologiyası. Bakı, MBM, 2009, 96 s.

18. Molla Nəfəs. Bu məkana gəlmişəm. Bakı, MBM, 2010, 160 s.

19. Molla Nəfəs. Seçilmiş əsərləri. Bakı, MBM, 2010, 240 s.

20. Todur Zanet. Ana dilim. Bakı, MBM, 2010, 104 s.

21. Məxdumqulu Fəraqi. Seçilmiş əsərləri. Ankara, 2010, 448 s.

22. Türk ədəbiyyatı tarixi. Bakı, MBM, 2010, I cild, 602 s.

23. Türk ədəbiyyatı tarixi. Bakı, MBM, 2010, II cild, 658 s.

24. Nurməhəmməd Əndəlib. Şeirlər, poemalar, dastanlar. Bakı, MBM, 2011, 292 s.

25. Zəhirəddin Məhəmməd Babur. Seçilmiş əsərləri. Bakı, MBM, 2011, 336 s.

26. Sultan Hüseyn Bayqara. Divan. Bakı, MBM, 2011, 248 s

27. Abdulla Tukay. Millətim. Bakı, MBM, 2011, 268 s.

Evlidir, iki qızı, bir oğlu var.

Türkcə, rusca, almanca və ermənicə bilir.

E-mail: [e-mail]
S Ö Z L Ü K
-A-
Ab – su; göz yaşı. Abi-rəvan – axan su; göz yaşı. Abi-həyat, abi-heyvan – dirilik suyu. Dini düşüncəyə görə, bu sudan içən adam əbədi yaşayır.

Adəm – yoxluq, yox olma; Adəm, adam.

Afaq (təki: üfüq) – üfüqlər; dünya, aləm, cahan, yurd.

Aftab/afitab – gün, günəş.

Ağaz – başlanğıc, ön, baş, başlama, girişmə.

Al – hiylə, məkrlik.

Aləm – aləm, dünya.

Aləmin – aləmlər, cahanlar. Lil aləmin – aləmlər üçün.

An – o; vaxt, qısa bir zaman.

Ara – bəzəyən, bəzək. Aləmara - aləmi bəzəyən.

Ariz – üz, surət, yanaq.

Arus – gəlin.

Asar (təki: əsər) – iz, nişan, əlamət; kitaplar, əsərlər, abidələr.

Asi – günahkar, üsyan edən. Asiyan (təki: asi) – günahkarlar; üsyançılar.

Aşiyan – yuva; yataq, ev, yurd-yuva.

Aşna – tanış, dost.

Aşub – qovğa; coşqu, qorxu.

Aşüftə – pərişan, dağınıq; aşiq. Aşüftə hal – halı pərişan, halı xarab.

Ayin – rəsm, rəsmiyyət; adət-ənənə; sifət, xasiyyət, görünüş; qayda, qanun.
-B-
Bab – qapı, darvaza; fəsil, bölmə.

Baba Tahir Həmədani – sufi şair.

Bad – yel, külək. Bada vermək – yelə sovurmaq, hədər etmək. Badi-səba – səhər yeli; sufilikdə: Allahın ətrini gətirən külək.

Bala – uzun, bülənd, yuxarı, üst; boy, qamət.

Balın – döşək, yastıq.

Barigah – əmir, padşah və təriqət başçısının köşkü, sultanlıq köşkü; hökmdarın yürüşlər zamanı qurulan çadırı; hökmdarın rəiyyəti qəbul etdiyi yer, divan; dövlət evi; ev, karvansara.

Batin – iç, daxili aləm; ruh, can, könül; gizli; həqiqət; Allahın sifətlərindən biri.

Beyt – ev, məskən; şeirin iki sətiri.

Bədəl – əvəz, qarşılıq.

Bədr – on dörd gecəlik ay. Bədri-qəmər – dolunay, bədirlənmiş ay.

Bədr – Məkkə və Mədinə arasında bir quyu. Məkkədən 28 fərsəx uzaqlıqda yerləşir. Orada 623-cü ilin ramazan ayında müsəlmanlarla müşriqlər arasında savaş olmuşdur. Müsəlmanlar qalib gəlmişlər.

Bəhr – dəniz. Bəhri-lütf – rəhmət dənzi, lütf dənizi.

Bəqayət – çox, çoxlu.

Bərcay – yerinə yetirmə.

Bərdar – dardan asılan, dara çəkilən.

Bərg – yarpaq.

Bərkəmal – kamil, yetişmiş.

Bərq – ildırım, şimşək. 2. Yıldıramaq, lovurdamaq, yalpıldamaq.

Bərqərar – davamlı, daim. Allahın sifətlərindən biri.

Bəsər – göz, görəc, didə, görgüc; ağıllı, alim.

Bə sər – baş üstünə.

Bəstər – döşək, yorğan-döşək.

Biaman –aman verməyən, amansız.

Bibəha – baqi olmayan.

Bibəsər – gözsüz, görəcsiz, kor; avam, nadan.

Bihəmdülla – Allah vəsfı ilə, Allahın həmdü sənası ilə.

Bikəran – hüdudsuz, kənarsız, sərhədsiz.

Billa(h) – Allah üçün, Allaha and olsun.

Biləmək – itiləmək. Diş biləmək – qiş qıcamaq.

Bimar – xəstə, naxoş. Dili-bimar – könlü xəstə, qəlbi xəstə.

Binazir – taysız, bənzərsiz, misli olmayan, Allahın sifətlərindən biri.

Biriya – hiyləsiz, riyasız.

Bişümar – saysız, hesabsız.

Borya/buriyə – incə qamışdan hörülən döşək.

Bum – yurd, vilayət; əkilməyən yer; təbiət, xasiyyət; bayquş.

Burkağ – nikab, pərdə, hicab.

Busə – öpmək, oxşamaq. Busə kənar – birini bağrına basıb oxşama.

Buy – iy, ətir, rayihə.

Bürgə – örpək.

Büryan – kabap, oda tutulub bişirilən ət; qovurma.

-C-
Ca – orun, yer, cay.

Cabəca – yərbəyer, öz yerində.

Cahangir – dünyanı tutan,fateh.

Cahantab – aləmə şö’lə saçan, aləmə nur saçan; yarın camalı.

Canbaz – canı ilə oynayan; kəndirbaz; aşiq, mə’şuq.

Carub – süpürgə.

Cavidan – həmişəlik, müdam, baqi, ölməz-itməz.

Cəbin – alın.

Cədəl/cidal – çəkişmə; qalmaqal, dava; vuruş, savaş, cəng.

Cəhhal/cühhal – nadanlar, axmaqlar, savadsızlar, elmsizlər, cahillər; təcrübəsizlər.

Cəhl – nadanlıq, axmaqlıq.

Cəhm – duzəx, tamu, cəhənnəm. Nari-cəhim – duzəx odu, cəhənnəm atəşi, odu.

Cəla – alov, şö’lə, parlaqlıq; təntənə; qərq olma; vətəni tərk etmə.

Cənan – cənnətlər, behiştlər; bağlar, bostanlar; ürək, qəlb, könül; bir şeyin içi, iç; gecə, gecə qaranlığı; sevgili.

Cifə – leş, cəsəd.

Cila – parlaq, parlaqlıq.

Cilvə – şö’lə, parlaqlıq; görk, gözəllik. Cilvə qılmaq – şö’lə salmaq.

Cövr – sitəm, zülm, əziyyət, əzab.

Cüllab – gülab, gül suyu, ətir.

Cümlə – hamı, bütün, əhli, külli.

Cünbüş – hərəkət, qımıldanma, titrəmə.

Cür’ə – damla, udum, qətrə.

Cürm – günah, suç.
-Ç-
Çar/çahar – dörd.

Çak – açıq, yırtılmış.

Çakər – nökər, bəndə, qul, qulam, xidmətçi.

Çar ənasir – dörd ünsür (su, od, torpak, hava).

Çeşm – göz, görəc, didə; su, bulaq. Çeşmeyi-heyvan – dirilik çeşməsi, dirilik suyu. Çeşmeyi-Xızır – dirilik çeşməsi; mə’şuqun ləbi. Çeşmi dil – könül gözü, Çeşmi-məst – xumar göz.

Çənbər – halqa, təyələk; asiman, göy, fələk; bağ, ip, urğan, arkan.

Çəng – simli saz; pəncə, caynaq; nizənin və oxun ucu.

Çətr – sayəvan, şəmsiyyə, kölgə salan.

-D-
Dai – dua edən, duaçı; səbəbkar, bais; iddia, tələb, arzi, dilək.

Dam – duzaq, tor, tələ.

Damən – ətək; qıraq, kənar; gəminin yelkəni.

Dar – ev; şəhər, yurd, ölkə, məkan; dar ağacı. Darül-bəha – o dünya. 

Dariğ/diriğ – heyf, vah, təəssüf.

Darüs-səlam – behişt; səkkiz behiştdən birinin adı; paytaxt; Bağdadın ləqəbi.

Darüş-şəfa – xəstəxana.

Dəccal – qiyamət ərəfəsində peyda olacaq şər qüvvə. Əbu Yezidin ləqəbi.

Dəhan – ağız; qapı. Qönçə dəhan – gönçə ağızlı, ağzı qönçə kimi; gözəl.

Dəhr – zəmanə, dövr; əsr; aləm, cahan, dünya; vrlıq; iqbal, yazqı, tale, bəxt.

Dər – qapı, eşik, darvaza; -da, -də şəkilçisi.

Dərağuş etmək – qucaqlamaq, bağrına basmaq.

Dərban – qapıçı; gözətçi. Dərbani-fələk – günəş.

Dərgah – eşik, darvaza, qapı; şah çadırı, dərviş çadırı; Allahın hüzuru.

Dərməndə – biçarə, aciz, fəqir, haldan düşən, sərgərdan.

Dərmiyan – arasında, ortasında, içində, aralığında. 

Dərpey – izində, izi ilə.

Dəstbus – əl öpmə, hörmət etmə, təzim etmə.

Dəstgir – əl tutan, köməkçi.

Dəyyar –tərki-dünya, rahib, bütxanada yaşayan, zahid.

Diba – gözəl naxışlı, rəngli nazik ipək parça; gözəl üz, gözəl sifət.

Didə – göz, görəc. Dideyi-giryan – gözü yaşlı, ağlayan.

Dil – ürək, qəlb, könül.

Dilaram – ürəyə rahatlıq veryən, qəlbi rahatlayan; sevgili, mə’şuq.

Diləfgar– ürəyi yaralı, qayğılı, qəmli, qüssəli.

Dilxəstə –ürəyi yaralı,könlü yaralı.

Dilrüba –ürəyi özünə çəkən; gözəl, sevgili.

Dimağ – beyin; kef. Xoş dimağ – kefi kök.

Diraz – uzun.

Dirhəm – pul, təngə, gümüş pul (çəkisi 3,12 qram).

Dur – uzaq, dış, iraq.

Durun – iç, içi, bir şeyin içi, ortası, arası; mələklər aləmi.

Duzəx – cəhənnəm.

Dü – iki. Dü mərtəbə – iki dəfə. Dü cahan – iki aləm, iki dünya.

Dür – qiymətli daş, gövhər, inci; mənalı söz; göz yaşı. Dürri-şəhvar –şaha layiq.

Dürrü zəbərcəd – qiymətli daşların ümumi adı.

-E-
Ehram – həc zamanı geyilən paltar.

Er(iş)mək/ər(iş)mək – yetişmək, çatmaq, qovuşmaq.

E’tiqad – inanc, inam, dinə sidq ürəkdən inanma.

Eyd – bayram. Eydi-vəsl – vüsal bayramı, qovuşma bayramı, vəsl bayramı.

Eyn/əyn – göz; çeşmə, bulaq, mənbə. Eynəl-baqi – dirilik çeşməsi; ərəb əlifbasının on səkkizinci hərfi, əbcəd hesabında – 70.

Eyş – yaşayış; kef, ləzzət, işrət.

-Ə-
Əm’a – kor, gözsüz; nadan.

Ə’zəm – ulu, böyük. Kə’beyi ə’zəm – ulu Kə’bə.

Əbd – bəndə, qul.

Əbəd – əbədi, həmişə, müdam, daim.

Əbr – bulud. Əbri-növbahar –yaz buludu. Əbri-neysan – yaz buludu.

Əbru – qaş; qaşı kaman; gözəl, sevgili.

Əbtər – biçarə, zavallı, bəxtsız.

Əbyat (təki: beyt) – beytlər.

Ədl – ədalət, adillik.

Ədlü dad – ədalət.

Əduv – düşmən, yağı, ədu.

Ədvar – dövrlər, zamanlar, həngamlar.

Əfğan – fəğan, ağlama, nalə; əfqan, əfqanıstanlı.

Əflak (təki: fələk) – asiman, göy, çərx; iqbal, bəxt, tale.

Əfv – keçmə, bağışlama.

Əğyar (təki: qeyr) – 1. başqalar, qeyrilər, yadlar; rəqib.

Əhbab (təki: həbib) – dost, yar; sevgili; Məhəmməd peyğəmbərin ləqəbi.

Əhəd – bir, tək, yalnız; xuda, tanrı. 

Əhli-səadət – bəxtiyarlar, xoşbəxt adamlar.

Əhmədi Muxtar – Məhəmməd peyğəmbərin ləqəbi.

Əhya (təki: həyy) – diri, canlı.

Əkbər – böyük, ulu. Aləmi əkbər – ulu dünya, kainat. Aləmi səğir – kiçik dünya, kiçik aləm, insan, adam.

Əks – surət, bir adamın və ya bir şeyin aynadakı, yaxud sudakı əksi.

Ələm – əzab, dərd; ağrı-acı; bayraq, tuğ, sancaq.

Əlhan (təki: ləhn) – avazlar, ahənglər, hənglər; nəğmə: söz, səs.

Əli – Əli ibn Əbutalib. Məhəmməd peyğəmbərin əmisi oğlu və kürəkəni, dörd səhabədən biri. Dördüncü xəlifə (656-661). Şahimərdan (mərdlərin şahı), Əsədulla (Allahın şiri), Mürtəza (razı olunan), Səftər (səfpozan) kimi ləqəbləri var.

Əlif – dik, dim-dik. Əlif qədd – dik boy, uzun boy; bir, min bir.

Əmin – aman, asudə, rahat, dinc, qorxusuz, sağ-salamat; doğruçul, inamlı, inanclı, doğru sözlü. Əmini-həzrət – Cəbrayıl. Əmini-məxzəni-əflak – Cəbrayıl. Əmini-vəhy – Cəbrayıl.

Əmn – qorxusuz, hürküsüz, asudə, rahat. Əmnü aman – xofsuz, qorxusuz və rahat.

Əmraz (təki: mərəz) – xəstəlik, naxoşluq.

Əm-səm – dərman, dava-dərman.

Ənasir – elementlər, ünsürlər. Çar/çahar ənasir – dörd element, dörd ünsür (su, torpaq, ot, hava).

Ənbiya (təki: nəbi) – peyğəmbərlər, rəsullar. Allahın elçiləri.

Əndəlib – bülbül.

Ənfas – nəfəslər; dəm; fürsət; möhlət; zaman.

Ələm – əzab, cövr, dərd, ağrı, qəm, qüssə; bayraq.

Ənhar (təki: nəhr) – dəryalar, çaylar, irmaqlar.

Ənis – isnişən, həmdəm, dostlaşan.

Ənqa – boynu uzun qadın; əfsanəvi quş, Simürğ.

Ənva (təki: növ) – növlər, şəkillər.

Ənvar (təki: nur) – nurlar, şö’lələr, işıqlar; güllər, qönçələr.

Ənvər – nurlu, işıqlı, aydın.

Ərbədə – qalmaqal, itələmə, basabas, cəncəl, cədəl, dava.

Ərəq – tər.

Ərər – bir ağac adı. Arçan, dağ sərvi.

Ərəsat (təki: ərsa) – meydan; qiyamət, axirət, qovğa.

Ərgirmək – yetirmək, çatdırmaq, qovuşdurmaq.

Ərğüvan – açıq və ya tünd qızılı rəngli gül.

Ərməğan – sovqat, hədiyyə, bəxşiş, peşkəş.

Ərş – göy, asiman; taxt; böyüklük. Ərşi-əla – asimanın ən yuxarı yeri; Ərşi-ə’zəm – ən böyük asiman, ən ulu asiman.

Ərvah (təki: ruh) – ruhlar, canlar; cin, şeytan, pəri. Aləmi-ərvah – ruhlar aləmi.

Ərz – yer, torpaq. Ərzü səma – yer və göy.

Ərzan – ucuz.

Əsb – at, yabı, alaşa. Əsbi-tazi – ərəb atı, bədəv. Əsbi-Rəxş – Rüstəmin atı.

Əshab (təki: sahib) – dost, yar, yaran, həmdəm, yoldaş. Peyğəmbərimizin yaranları, peyğəmbəri görüb onunla həmdəm olanlar.

Əsrar (təki: sirr) – sirlər, gizlin, pünhan şeylər. İfşayi-əsrar – sirləri açma. Sirri-pünhan – gizlin sirr. Əsrari-nihan – gizlin sirlər. Əsrari-eşq – eşqin sirləri.

Əşcar (təki: şəcər) – ağaçlar.

Əta – bağışlama, vermə, hədiyyə etmə.

Ətvar (təki: tövr) – hal, vəziyyət, hərəkət; yol, uğur; üsul, rəsm.

Əyn – göz, görəc, didə.

Əzb – pakizə, ləzzətli, şirin.

Əzvac (təki: zövç) – tay, eş; ər, arvad, həyat yoldaşı.

-F-
Fam – ağız.

Fani – müvəqqəti, davamsız, yox olub gedən; bu dünya.

Fəğan – nalə, ahi-nalə, ağı, inilti, dad-fəryad.

Fəqr – qəriblik, yoxsulluq; dərvişlik. Fəqr əhli – dərvişlər, qəriblər.

Fələk – asiman, göy; bəxt, iqbal, tale, yazqı.

Fəm – rəng; bənzər, kimi. Qönçəfəm – qönçə rəngli. Lalə fəm – laləyə bənzər, lalə kimi.

Fəraq – ayrılıq, cüda düşmə, hicran.

Fərda – sabah.

Fərraş – xidmətçi, nökər, qarovul, əsgər.

Fərş – döşək (xalı, palaz, keçə və s.).

Fəryadrəs – fəryada yetən, dada çatan, köməkçi.

Fərz – vacib, zəruri.

Fəsad – pozuculuq.

Fəsl – ilin fəsli, mövsüm, zaman; fəsil, bab, bölüm, bölmə.

Fəzl – elm, məharət.

Firqət – ayrılıq, ayrı düşmə; həsrət, hicran.

Fövt – ölüm, ölmə, yox olma, dünyadan getmə.

Fürqan – haqqı nahaqdan ayıran; Qur’an.

-G-
Gav – öküz, inək.

Geysu – saç, zülf.

Gənc – xəzinə, mal, dövlət.

Gərm – isti.

Gəz/kəz – dəfə.

Girdab – suyun toplanıb burulan yeri.

Giriban – yaxa. Giribanını cak etmək – yaxa yırtmaq, ah-nalə etmək.

Giryan – ağlayan, ağlar, gözü yaşlı.

Göftar – söz-söhbət. Şirin göftar – şirin sözlü.

Guş – qulaq. Guş qıl – qulaq as.

Gülbər – sinəsi və qucağı gül kimi nəfis və gözəl adam; bir gül növü.

Gülçöhrə – gül üzlü.

Gül’üzar – gül üzlü, gül yanaqlı; sevgili.

Güzin – seçilən. Güzini-ənbiya – peyğəmbərlərin seçilmişi (Məhəmməd peyğəmbərin ləqəbi).

-H-
Həba – narın toz.

Həft kişvər – yeddi ölkə.

Həmsayə – qonşu, yanaşı olan.

Həyy/heyy – diri, canlı.

Hicab – pərdə, niqab, yaşmaq, bürüncək, örtük.

Hicr – kənar, qıraq, ayrı.

Hoqqa – kiçik girdə qutu; mürəkkəb qabı; hiylə, oyun, fırıldaq.

Hu – Allah; nərə, nida. Ya hu – ey Allah, ya xuda.

Hübab – köpük, yağış yağanda suda əmələ gələn köpüək.

Hübb – sevgi. Hübbül-vətən – vətən sevgisi.

-X-
Xak – torpaq, qum, yer.

Xaliq – yaradan, törədən, xəlq edən; Allahtəala.

Xar – tikan, ucu iti olan hər şey.

Xeymə – çadır.

Xədəng– ox.

Xətt – üz, surət, görk, gözəllik; məktub.

Xədd – ynaq, üz; qırış, qırışıq.

Xiz – duran, oynayan, qalxan.

Xuban (təki: xub) – xublar, gözəllər, yar, sevgili.

Xun – qan. Xuni-ciyər – ciyər qanı. Xunəfşan – qan tökən, qan ağlayan. Xunxar – qaniçən.

Xunabə – qan, qanlı yaş,

Xunriz – qan tökən, zalım, qaniçən, rəhmsiz.

Xüsud – paxıllıq, qısqanclıq, həsəd.
-I-İ-
Irlamaq – oxumaq.

İbtida – əvvəl, ilk, başlanğıc.

İhraq – yaxma, odlama, yandırma; əziyyət vermə, cövr etmə; yaxıcı, yandırıcı.

İksir – kimyagərlərin fikirinə görə, başqa metalları qızıla çevirən xüsusi maddə.

İqtisab – ələ keçirmə, qəsb etmə.

İlah – Allah, tanrı.

İlətmək – yetirmək, çatdırmaq.

İltimas – xahiş, təvəqqe, yalvarma, rica etmə.

İmtisal – fərmanı yerinə yetirmə,  əmrə əməl etmə; tabe olma.

İnfial – qəm-qüssə, qayğı, həsrət; reaksiya; utanma, xəcil olma.

İnsü cin – adamlar və cinlər.

İnşa – törədilən, yaradılan, yaratma, əmələ gətirmə; başlama, girişmə; şeir düzmə; bədii yazı.

İntəha – son, axır, bir şeyin sonu, axırı.

İraq– xaric, uzaq.

İrşad – doğru yol göstərmə, doğru yolda olma.

İrtihal – köçmə, getmə, bir məkandan başqa bir məkana köçmə.

İrtikab – etmə, bir işə girişmə; qanunu pozma.

İsar – bağışlama, qurban etmə, fəda etmə.

İshal – iç ağrısı, içi keçmə.

İssi – fayda, nəf, xeyir; isti, qızğın.

İstiğfar – günahını bağışlama, bağışlanmaq üçün tövbə etmə.

İştiyaq – meyl, istək, arzu, şövq, həvəs.

İttisal – bağlanma, birlik, qovuşma.

İzar – üz, çöhrə, sifət, şəkil.

İzhar – bəyan, üzə çıxarma, aşkar etmə; söz söyləmə.

İzz – hörmət, izzət, qədr, şan, şöhrət.

-K-
Kamran – məqsədinə yetən, bəxtiyar.

Kan – xəzinə, sərvət.

Kars – bərk, möhkəm.

Keyvan – Saturn (Zühal) planeti.

Kəbir – ulu, böyük, bülənd, bülənd mərtəbəli.

Kəc – əyri, tərs. İqbalı kəc – bəxti qara.

Kəffə – ölçü qabı, ölçü daşı.

Kəlim – danışan, söhbətdaş olan. Musa peyğəmbər Tur dağında Allahla danışdığı üçün ona «Kəlimulla»deyilir.

Kəmtər – az, kiçik.

Kərə/kərrə(t) – dəfə, bir yol.

Kərəm – səxavətli, cömərd.

Kərim – səxi, əliaçıq.

Kərkəs – yırtıcı bir quş.

Kəvakib (təki: kövkəb) – ulduzlar; tale, qismət.

Kəz/gəz – dəfə.

Kibriya – böyüklük, ululuq.

Kirdigar – yaradan, törədən, Allah, tanrı.

Kiş – din, məzhəb; samur, samrun dərisi; oxdan, ox qabı, sadaq.

Kişvər – yurd, ülkə, vətən.

Kitabət – yazı, yazqı; xətt, namə.

Kuh – dağ.

Kuhsar – dağlıq.

Küffar (təki: kafir) – kafirlər, dinə inanmayanlar.

Küfr – kafirlik, dinə inanmazlıq.

Külbə – ev, koma, daxma. Külbeyi-əhzan – qəm evi.

Külbə – ev, qara dam.

Küllah – börk.

Küsuf – günün tutulması.

Küştə – ölən, ölü, öldürülən.
-Q-
Qaffar – bağışlayıcı, rəhmli; Allahın sifətlərindən biri.

Qamu – hamı, bütün.

Qane/qəni – varlı, mallı, dövlətli. Allahın sifətlərindən biri.

Qaşiyə – çul, palan.

Qaşiyədar – atın çulunu götürən, yəhərləyən, xidmətçi.

Qatında – yanında, nəzdində.

Qazı – yerinə yetiriən; şəriət hakimi.

Qazi – din yolunda vuruşan.

Qəflət – qafillik, xəbərsizlik.

Qəmər – ay.

Qəmnak – qəmli, qayğılı, qüssəli.

Qəmzədə – qayğılı, qüssəli, qəmli.

Qərra/qürrə – parlaq, şö’ləli; mənəmlik, təkəbbür.

Qəsdam – bölən, paylayan, bağışlayan. Tanrının sifətlərindən biri.

Qəsr – köşk, şah köşkü, saray.

Qətrə – damcı, damla.

Qəza – tale, təqdir, yazqı; vaxtında qılınmayan namaz.

Qılman – behiştdəki xidmətçilər.

Qisvət – geyim, libas, əyinbaş; Kə’bənin örtüsü.

Qubar – toz, duman, çən, qum; qayğı, qəm, dərd, ziyan.

Qut – bəxt.

Qürbət – yaxınlıq, qonşu olma, yaxın olma.

Qürub – günəşin batması.

Qüylü qal – qalmaqal, dava.

-L-
La – yox, deyil; ərəbcə -sız, -siz, -suz, -süz şəkilçisi.

La şək – şəksiz, gürrünsiz.

La yəzal – batmayan, yox olmayan, əbədi. Allahın sifətlərindən biri.

Labüd – çox lazım, zəruri.

Lacərəm – şəksiz, şübhəsiz, əlbəttə.

Lailahəilləllah – Allahdan başqa tanrı yoxdur.

Layəmud – ölməyən, baqi, əbədi. Allahın sifətlərindən biri.

Leyk – amma, lakin.

Leyl – gecə. Leylü nəhar – gecə-gündüz.

Leylətül-isra – Məhəmməd peyğəmbərin meraca getdiyi gecə.

Lə’əb – oyun, yarış, əyləncə.

Lə’l – qızılı rəngli qiymətli daş; qızılı dodaq, ləb.

Ləb – dodaq.

Ləhm – ət.

Ləhzə – bir an, bir dəm.

Ləin – lənətlənən, lənət oxunan; şeytan, iblis.

Ləmə – şö’lə, parlaqlıq; bir dəstə.

Ləngər – ləpə, lövbər.

Lərzə – titrəmə, əsmə.

Lətafət – gözəllik, incəlik, xoşluq.

Ləziz – ləzzətli, dadlı, şirin.

Liqa – üz, çöhrə, surət, sifət.

Lisan – dil.

Loğman – «Qisasül-ənbiya»da verilən məlumata görə, həbəşistanlı bir ağac ustasının oğludur, Davudun zamanında yaşamışdır. Xalq arasında yayılan inama görə, Loğman 4400 il ömür sürmüşdür.

Lö’lö – dürr, mərcan, inci, qiymətli daş.

Lütf – ehsan, kərəm. Abi-lütf – rəhmət suyu, rəhmət dəryası.

-M-
Ma – su.

Maaş – yaşayış, durmuş.

Macəra – qovğa, hadisə, vaqeə, qalmaqal, savaş.

Mah/məh – ay.

Mani (Manixey) (215-276) – filosof-rəssam. Öz kitablarını («Şapurqan», «Arjən»/«Artən» və s.) müxtəlif şəkillərlə bəzədiyi üçün ona Mani Nəqqaş da deyirlər. Məzhəbi atəşpərəstlik, xristianlıq və buddizmin qarışığından ibarətdir.

Mehr – günəş.

Meygün – qızılı rəngli şərab.

Mə’bud – ibadət edilən; büt.

Mə’dum – yox olan, yox edilən, aradan çıxan.

Mə’ni – məna; düşüncə, ruhi düşüncələr.

Məchulat – naməlum, məchul olan, bilinməyən, tanınmayan, gizlin.

Məcmər – oddan, içində od yanan manqal; ocaq; şamdan.

Məcruh – yaralı, yaralanan, yaralı olma. Dili-məcruh – qəlbi yaralı.

Mədh – öygü, tərif, vəsf etmə, tərənnüm.

Məhazir – hazır olan.

Məhbub – sevgili, dost, yar.

Məhcur – ayra düşən, tərk edilən.

Məhər – dərgah, qəbul otağı.

Məhliqa – ay üzlü, gözəl.

Məhşər – qiyamət, axırət.

Məhtab/mehtab – ay, ay şö’ləsi, nurlu ay.

Məhzun – qəmgin, qüssəlı, qayğılı, qəm-qüssəli.

Məxluq – xəlq edilən (insan və heyvanlar).

Məxmur – məst, xumar, sərxoş.

Məkkar – hiyləgər, məkrli.

Məqal – söz, atalar sözü, misal, məsəl.

Məqdəm – ayaq basılan yer, ayaq basma, qədəm qoyma.

Məqsud – niyyət edilən, məqsəd, istək, həvəs.

Məlamət – qınama, qınaq, danlama, danlaq.

Mə’lul – qayğılı, qəmli, qüssəli.

Mə’lun – lə’nətlənən, pislənən; şeytan, iblis.

Məmat – ölüm.

Mə’mur – abad.

Mən’ – qadağan etmə, önünü alma.

Mənsəb – dərəcə, mövqe, mərtəbə, çin. Mənsəbü cah – dərəcə və yer.

Mərğub – rəğbətli.

Məhub – sevgili, sevilən, mə’şuq, dost, yar.

Mərhəm/məlhəm – yaraya qoyulan dərman.

Məriz – naxoş, xəstə.

Mərsum – rəsm edilən; fərman, buyruq; adət, üsul.

Məscud – səcdə edilən, tə’zim edilən, səcdə etmə, tə’zim etmə, hörmət etmə.

Məsih – üzünə müqəddəs yağ sürtülən. İsa peyğəmbərin ləqəbi

Mə’siyyət – günah, təqsir, suç.

Məsnəd – taxt, şah kürsüsü.

Məstanə – məst, sərxoş.

Məşail – məşəllər.

Məta – mal, əmtəə, satılan şey.

Mətlə – günəşin və ulduzların çıxdığı, doğduğu yer; qəzəlin ilk beyti.

Mətlub – istənən, arzulanan.

Məzdum – xidmət edilən, cənab, nökərli adam.

Məzhər – bir şeyin görünən, üzə çıxan yeri.

Məzid – ziyadə, çox, artıq.

Məzmum – danlanmış, məzəmmət olunmuş.

Məzra – əkin yeri, tarla.

Mə’zur – üzrlü, bəhanəli.

Midhət – tərif, öygü, vəsf.

Miskin – bətbəxt, gəda, fəqir, binəva.

Miyan – orta, ara, aralıq; vaxt, zaman.

Mizan – ölçü, meyar, tərəzi.

Mö’tədil – orta, mülayim.

Möhnət – əzab, zəhmət, dərd.

Mömin – imanlı, iman sahibi, müsəlman.

Mövcudat (təki: mövcud) – mövcud olan şeylər, varlıq.

Mövla – cənab, ağa, sahib, yiyə, hami, havadar; xuda.

Mövt – ölüm, vəfat.

Mu/muy – saç, zülf, tük, qıl.

Muğilan – tikanli bir ağacın adı.

Muxil – ziyan yetirən, zərər verən.

Muxtar – ixtiyarlı, ərkli, xatiri sayılan.

Munis – ünsiyyətli, istiqanlı, yoldaş, dost.

Mur – qarışqa. Muri-xəttin - ağ üzdəki xal.

Mustafa – sayılan, seçilən. Məhəmməd peyğəmbərin ləqəbi.

Mübərra – töhmətdən günahsız çıxan, günahsızlığı sübut olunan.

Mübtəzəl – ayaq altına düşən, xorlanan.

Mücavir – qonşu; kəramətli məzara baxan, qulluq edən.

Mücəggə – burum-burum saç.

Mücrim – günahkar, günahlı.

Müddəi – iddia edən, iddiaçı, davaçı.

Müdərris –dərs verən, müəllim, molla, ahund.

Müdəvvür – girdə şəkilli şey.

Müənnəs – qadın.

Müəttər – ətirli.

Müəyyin – gözlə görmə, üzbəüz görmə.

Müəzzəm – böyük, ulu.

Müfərrəh – fərəhli, şadlanan, svinən.

Müfəssər/müfəssir) – bəyan edən, şərh edən.

Müflis – iflas edən.

Müftah – açar, qıfıl.

Müfti – dini hökmləri bəyan edən, fitva verən, şəriət alimi.

Mühəqqəq – doğru, həqiqi.

Mühəyya – hazır.

Müxal – mümkün olmayan.

Müin – köməkçi, yardımçı.

Müjə (müjgan) – kirpik. Müjən tiri – kirpiyin oxu.

Mükəddər – kədərli, qəmgin

Müqabil – qarşı duran, bərabər.

Müqim – yaşayan, bir yerdə məskən tutan.

Mül – şərab, çaxır.

Mülazim – müsahib, həmdəm, həmra; nökər, qulluqçu, xidmətçi.

Münacat/minacat –gecə oxunan dua.

Münafiq – iki üzlü, nifaqçı.

Münəvvər – nurlu, işıqlı, aydın.

Münir – parlaq, nurlu. Şəmsi-münir – nurlu günəş.

Münkür, Nəkir – ölüləri sorğu-sual edən iki mələyin adı.

Münqəte’ – kəsilmiş, üzülmüş.

Müntəha – son, axır, hüdud, sərhəd.

Mürdə – ölü, meyid, cəsəd.

Mürəttib – tərtibə salan, tərtipləşdirən, qaydaya salan, düzədən, nizama salan.

Mürsəl – peyğəmbər, xəbər gətirici; kitab göndərilən peyğəmbər.

Mürşid – rəhbər, başçı, yol göstərən, pir, şeyx.

Mürtəkib – pis, yaramaz iş görən, günah edən; ulağa minən.

Müsəffa – saf, təmiz, qarışığı olmayan.

Müsahib – dost, yar, yoldaş, söhbətdaş.

Müsəmma – adlı, adlandırılan.

Müsəvvər – şəkilli, nəqşli, formalı.

Müsəvvir – surətkeş, nəqqaş, şəkil çəkən, rəssam.

Müshaf – kitab, Qur’an.

Müstəar – özünün olmayan, müvəqqəti alınan..

Müstəcab – xahişi qəbul olan, tələbi, istəyi, diləyi qəbul edilən, duası qəbul olan.

Müstədam –həmişəlik, müdam, daim.

Müsvvədə – qaralama, könhə nüsxə.

Müşərrəf – hörmətlənən, əziz tutulan, şərəfli.

Müşkbar – müşk iyi verən, müşk qoxulu.

Müşkilat – çətinliklər, asan olmayan.

Müştəri – Yupiter planeti, Zöhrə ulduzu.

Mütənəm – qənimət.

Mütərra – təzələnən, təp-təzə, təravətli.

Mütəvəlli – idarə edən, başçı, müdir.

Mütəvvəl – uzun, geniş, uzadılmış, müfəssəl.

Müti – boyun əyən, tabe.

Müttəsil – bitişik, ardıcıl, fasiləsiz, həmişəlik, daimi.

Müvəhhəd – Allahın birliyinə inanyan; tək, bir, vahid.

Müzəkkər – kişi, erkək.

Müzəyyin – bəzədilən, zinətli, bəzəkli.