MəMMƏdov qəRİb xəLİlov mahmud

Øÿêèë 8.5. Ãàçûíòû éàíàúàãëàðûíûí éàíäûðûëìàñû íÿòèúÿñèíäÿ 

CO2-íèí àòìîñôåðÿ èëëèê äàõèë îëìàñû. 

    

8.5. Alternativ  enerji  mənbələri (AEM) 

AEM – nə  günəş  və  külək  enerjisi, həmçinin  termal  suları  aid  etmək  olar. Günəş  və  külək  enerjisi  

respublikamızda  elektrik  enerjisini  əldə  etmək  üçün  perspektivli  və  ekoloji  cəhətdən  səmərəli  mənbələr-

dir. Günəşdən  yerə  il  ərzində  1500  trilyon  kilovat  saatdan  çox  enerji  gəlir. Bu  hazırda  planetimizdə  is-

tehsal  edilən  bütün  yanacaq  növləri  enerjisi  cəmindən  təxminən  150 min  dəfə  çoxdur. Günəş  enerjisinin  

yalnız  0.2% - i  bitkilər  tərəfindən  udulub  fotosintez  vasitəsilə  enerji  mənbəyinə  çevrilir.(Əzizov, Cəlilov, 

2003)  

Respublikanın  böyük  potensial  ehtiyatlara  malik  enerji  mənbələrindən  biri  də  termal  sulardır.Əlverişli  

təbii  şəraitdə  geotermal  sistemlər, ənənəvi  yolla  alınan  enerjidən  2.0 – 2.5 dəfə  ucuz  başa  gələn  enerji  is-

tehsal  etməyə  imkan  verir. Yaponiyada  XXI əsrin  əvvəllərində  geotermal  elektrik  stansiyalarının  gücünün  

50  milyon  kvt. saat, ABŞ – da  400  milyon  kvt saata çatdırmaq  nəzərdə  tutulmuşdur. 

Azərbaycanda  termal  sular  geniş  yayılmışdır.Onların  öyrənilməsinin  hazırki  vəziyyətində  yalnız  Abşe-

ron , Gəncə , Lənkəran, Şirvan, Muğan, Xaçmaz  və  Naxçıvan  rayonları  praktiki  əhəmiyyətə  malikdir.Tədqi-

qatlar  göstərdi  ki, (Əzizov, Cəlilov, 2003) respublika  ərazisində  termal  sulardan  isti  su  təchizatında, istixa-

naların  qızdırılmasında, balneoloji  məqsədlər  üçün, kimyəvi  xammal  kimi  istifadə  oluna  bilər. Respublika-

da  termal  sulardan  istifadəyə  yalnız  Kürdəmir  rayonu  ərazisində  başlanılmışdır.1980  - ci  illərdə  neft – 

qaz  axtarışı  məqsədilə  qazılan  quyudan  sutkada  6 – 10 min  m

3

 qədər  həcmdə, istiliyi  80 - 90

0 

 - yə  çatan  

termal  su  çıxmışdır.İyirmi  ildən  yuxarı  müddət  ərzində  həmin  sular  istifadəsiz  qalaraq  ətraf  ərazilərə  ax-

---

 

116

mış  və  xeyli  torpaq  sahələrini  yararsız  hala  salmışdır.Hazırda  həmin  sulardan  balneoloji  məqsədlər  üçün  

istifadə  olunur. 

Termal sulardan  xalq  təsərrüfatının  müxtəlif  sahələrində  dünyanın  bir  çox  ölkələrində, o cümlədən  

Gürcüstan  və  Dağıstanda  geniş  istifadə  olunur. 

Külək  enerjisi. Külək   enerjisindən  (KE)  istifadə  haqqında  məlumatları  N.Ş.Hüseynov  və  E.P.Yusifovun 

(2002)  tədqiqatlarının  nəticələrinə  əsaslanaraq  təqdim  edirik. 

Özünün  ekoloji  təmizliyi  və  tükənməzliyilə  seçilən  KE  başqa  alternativ  enerji  mənbələrindən  maya  

dəyərinə  və  effektiliyinə  görə  ən  sərfəli  hesab  olunur. 

İlk sadə külək mühərrikləri  qədim Misir və Çin dövrünə təsadüf  edir. İlk  qədim  yel  dəyirmanları  İranda  

eramızın  VII  əsrində  quraşdırılmışdır. XIII əsrdən etibarən KE gəmilərin  hərəkətində, quyulardan suyun  vu-

rulmasında  geniş  istifadə olunmuşdur. 

Avropanın  20- dən  artıq  ölkəsində  və  Türkiyədə  ümumi  gücü  18 Mw  olan  minlərlə  külək  Enerjisi  Qur-

ğuları (KEQ)  fəaliyyət  göstərir. Fransanın  şərq  sahillərində  hər  biri  1.3 Mw   olan  16  KEQ  illik  64  miliyon  

kvt/saat  enerji  ilə  25600  nəfəri  elektirik  enerjisi  ilə  təmin  etməklə, həmin  ildə  32000  ton  CO

2 

– nin  atmos-

ferə  buraxılmasının  qarşısını  alır.