MəMMƏdov qəRİb xəLİlov mahmud

8.11.4. Azərbaycanda iqlim dəyişgənliyi 

İqlimin tərəddüdü və dəyişgənliyi problemi müasir dövrdə bəşəri əhəmiyyət daşıyır.Bu problem respublika-

mızdan da yan keçməmişdir. Bu dəyişgənliyi temperatur üçün 1880 – 1990 – cı illərin məlumatları ilə müqayisə 

edərək veririk.(Xəlilov, Səfərov, 2001). Bu məlumatların təhlili göstərir ki, orta illik temperatur normalarının 

ərazi üzrə fərqi + 0.34 

0

 C təşkil edir.Aprel ayında Azərbaycanın ərazisində il ərzində ən maksimal müsbət nor-

malar fərqi (temperatur artımı) müşahidə edilmişdir.(0.77 

±

 

0.39

0

) (şəkil 8.13, 8.14). 

 Ən böyük norma artımı Şəmkir, (+0.9

0

C), Daşkəsən (+0.8

0

C), Sumqayıt (+0.7

0

C) stansiyalarında müşahidə 

edilmişdir.Bəzi stansiyalarda temperatur dəyişgənliyinin qeyri uyğunluğu onların yerlərinin dəyişməsi ilə əlaqə-

dardır. 

 Məlumatları  təhlil edərək belə  nəticəyə  gəlmək olar ki, 1961 – 1990 – cı illərdə orta illik temperaturlar 

Azərbaycan  ərazisində 0.2 – 0.6

0

 C intervalında artmışdır.Son 10 il ərzində (1990 - 2000) temperatur daha 

0.41

0

C artmışdır.Yağıntı normaları temperatura nisbətən ərazi və zaman üzrə daha böyük intervalda dəyişir.İllik 

yağıntılar ərazi üzrə orta hesabla 10.3(

±

10.5)% artmışdır.May ayında il ərzində ərazi üzrə yağıntıların ən bö-

yük artımı baş vermişdir.Yağıntılar 31.8(

-

+

36.78)% artmışdır.Ən böyük artım Xəzər sahilində Abşeron – dəniz 

və Abşeronda, Səngi – Muğan (Svinoy) və Pirallahı adasında 89 – 132 % müşahidə edilmişdir. (mayda) (şəkil 

8.15, 8.16). 

Son dövrdə Yer atmosferində antropogen mənşəli parnik effekti yaradan qazların artması nəticəsində iqlim-

də baş verən dəyişmələr həyatın bütün sahələrində öz mənfi təsirini göstərir.Bunun nəticəsində Yer kürəsində 

insanlar bir sıra ekoloji problemlərlə üzləşmişdir.Alimlərin hesablamalarına görə baş verən fəlakətlərin (sel ha-

disələri, daşqınlar, quraqlıq, qasırğalar, meşə yanğınları və s.) 70 faizə qədəri məhz hidrometeoroloji və iqlim 

şəraitinin dəyişməsilə əlaqədardır, 1963 – cü ildən bəri təbii fəlakətlərdən 2 milyarddan artıq adam zərər çək-

mişdir.Ümumittifaq Meteorologiya Təşkilatının (ÜMT) məlumatlarına görə təbii fəlakətlərin birbaşa və dolayısı 

ilə göstərdiyi təsir ildə 250000 insan itkisinə səbəb olmaqla dünya iqtisadiyyatına hər il 50 – 100 mld. ABŞ dol-

ları həcmində ziyan vurur.2002 – ci il avqustun ortalarından başlayaraq təbii fəlakət Avropanın bir çox ölkələ-

rində (Almaniya, Avstriya, Çexiya, İspaniya, İtaliya, Macarıstan, Rumıniya və s.) yerli əhali və  kurort  şəhərlə-

rində  dincələn  turistlər ziyan çəkmişlər.Bu ölkələrdə güclü daşqınlar yollarda hərəkəti iflic vəziyyətə salmış, 

dəmir yollarında hərəkət dayanmışdır.Baş vermiş  dəhşətli daşqınlar nəticəsində minlərlə insan evsiz – eşiksiz 

qalmış, bir çox yaşayış məntəqələrini su basmışdır.Avstriyada xilasetmə xidmətinin vertalyotları adamları daş-

ğın basmış evlərin damlarından götürmüşlər.Bir çox ölkələrdə fövqaladə vəziyyət elan olunmuşdur.Fəlakət zo-

nalarında tikintilər tamamilə su altında qalmışdır.Ölənlər və  İtkin düşənlər var , 4 ölkə – Çexiya, Slovakiya, 

Avstriya və Almaniyaya təbii fəlakətdən dəymiş ziyan 20 milyard avro ilə ölçülür. 

 Son illərin hadisələrindən, daşqınlar və quraqlıqdan Asiya və Afrika əhalisi daha faciəli fəlakətlərlə üzləş-

mişdir.  

---

 

138