MəMMƏdov qəRİb xəLİlov mahmud

 

Øÿêil 9.1. Ñóéóí äþâðàíû 

 

Qlobal  su dövranının ən böyük hissəsi  okean  su  dövranı  hesab  olunur. Qurudan  buxarlanan su  yenidən  

okeana  düşür.O, dəfələrlə  quruya  qayıdır və yenidən buxarlanır. Beləliklə, Okeandan  uzaqlarda  Yerin  səthi  

rütubətlənir  və  materiklər  daxili  su  mübadiləsi  gedir. 

İl  ərzində  dünya  su  dövranında  hidrosferin  ümumi  kütləsinin  0,025% - i  iştirak  edir.Suyun  tam  təzə-

lənməsi (dəyişməsi) hidrosferin  müxtəlif  hissələrində  müxtəlif  vaxt  ərzində  baş  verir.Belə  ki, yeraltı  sula-

rın  təzələnməsi  üçün  yüz  min , hətta  milyon  illər (süyun  yerləşmə  dərinliyindən  və  su  dövranının  inten-

sivliyindən  asılı  olaraq ) , buzlaqların  təzələnməsi  üçün  isə  8 min  il  tələb  olunur.Okeanın  təzələnməsi  orta  

---

 

155

hesabla  3 min il,axar  göllər  - 10  illər , axmaz  göllər – 200 – 300 il , torpaq  suyu – orta  hesabla  1 ilə , çay-

lardakı  su  - il  ərzində  30  dəfə ( hər  12  sutkadan  bir ) , atmosferdə  su  ildə  10  dəfə  ( hər  9  sutkadan  bir ) 

dəyişilir ( təzələnir ). 

Suyun  qarışması  prosesi, eyni  zamanda , istiliyin  bir  yerdə  buxarlanmaya  , digər  yerdə  isə  kondensasi-

yaya  sərf  olunmasıilə  paylanması  prosesidir. İl  ərzində  bu  prosesdə  Yer  səthinin  aldığı  Günəş  istiliyinin  

dörddə  birinin  çoxu  iştirak  edir.Qlobal  dövranın  əhəmiyyəti  olduqca  böyükdür.İstiliyin  və  rütubətliyin  

yerini  dəyişərək 0 , bütün  yer  örtüyünü  əlaqələndirir  və  Yerin  təbii  örtüyünün   vəhdətliyini (bütövlüyünü) 

və  planetimizdə  həyatı  qoruyub  saxlamaqda  xüsusi  rol  oynayır. 

Yerin  hidrosferinin , həmçinin  onun  istənilən  hissəsinin  vəziyyəti  su  balansı  ilə  səciyyələnir.Yerin  hid-

roloji  vəziyyəti  dünyada  suyun  ümumi  həcminin  dəyişməsilə  deyil, suyun  məkanca  paylanması , xüsusilə  

okeanlarda  və  buzlaqlardakı  su  ehtiyatının  nisbətinin  dəyişməsilə  bağlıdır.Yerdə  buzlaqların  geniş  inkişafı  

zamanı  hidrosferin  suyu  ən  çox  buzlaqlarda (cəmlənir) toplanır  və  Dünya  okeanının  səviyyəsi  aşağı  dü-

şür.Əksinə , okeanın  səviyyəsinin  yüksək  olması  buzlaq  örtüyünün  nisbətən  az  həcmli  olmasına  uyğun  

gəlir.Belə  bir  nisbətin  təzahürü  hazırda  da  müşahidə  olunur.Bu  haqda  iqlimin  dəyişməsinin  nəticələrindən  

bəhs  edərkən  danışılmışdır. 

Qlobal  su  balansının  komponentlərinin  bir  illik  ölçüləri 9.5 saylı cədvəldə verilir, cədvəldən göründüyü 

kimi  planetimizdə  buxarlanan  suyun  cəmi  577  min  km

3  

təşkil  edir. Şübhəsiz  onun  əksəriyyət  hissəsi  

okeanların  payına  düşür. Qeyd  edək  ki, ildə  30  min  km

2

  yaxın  bitkilərin  transpirasiyasına  sərf  olunur, bu  

quru  səthində  buxarlanmanın  cəminin  42 % - ni  təşkil  edir.  

Cədvəl 9.5