MəMMƏdov qəRİb xəLİlov mahmud
Müasir insan nəinki bioloji, hətta geoloji amil olmuşdur
Yüklə 4,78 Mb.
|
|
Müasir insan nəinki bioloji, hətta geoloji amil olmuşdur.
XII Fəsil 209
TORPAĞIN QORUNMASI VƏ SƏMƏRƏLİ İSTİFADƏSİ 12.1. Dünyanın torpaq resursları və istifadəsi Qurunun sahəsi buzlaqlarla birlikdə 149 mln. km 2 təşkil edir. Bura həmçinin həyatsız səhralar, su anbarları və torpaq örtüyü zəif inkişaf etmiş və ya dağılmış sahələr də daxildir .Bunlardan buzlaqlar 16 mln kv. km, buz- laqlardan azad olmuş sahələr isə 133 mln. kv.km təşkil edir . Qurunun nisbətən istifadə üçün yararlı olan həssəsi 95 mln.km 2 , yaxud onun 64 % - ni tutur. Bu məhdud ehtiyat ərazidə bəşəriyyət yerləşmişdir. Yuvarlaqlaşdırılmış rəqəmlərə görə demək olar ki , qurunun 10% - i əkin sahəsi, 20 % - i otlaq , 30% - i me- şələr və müxtəlif tipli yararsız sahələr 40% təşkil edir. Bəzi ədəbiyyatlara əsasən kənd təsərrüfatı sahələri (əkin yeri, otlaq və istifadəyə potensial yararlı – yararsız yerlər) qurunun 37% -ni , onun isə 1/3 – ni əkin sahələri tutur. Dünyanın torpaq resurslarından son min illikdə istifadə olunmasının əsas xarakterik cəhəti əhalinin və ərzağa olan tələbatın artımı ilə əlaqədar əkin sahəsinin artmasıdır. 12.1 saylı cədvəldən göründüyü kimi dünyada torpaqların sahəsi hər bir iri rayon daxilində çox az dəyişmiş, meşələrin sahəsi isə azalmışdır.
Təbii zonanın xüsusiyyətindən asılı olaraq əkin sahəsinin artması ya meşələrin yox edilib şumlanması , ya- xud da bozqır , preriy , savanna və başqa meşəsiz landşaftların əkin sahəsinə çevrilməsi hesabına olmuşdur. Qeyd etmək lazımdır ki , bu və ya digər torpaq sinfinin sahəsinin dəyişməsi mürəkkəb proses olub bir çox tə- bii və antropogen faktorlardan asılıdır. Belə ki, şumlanmış ərazinin bir hissəsi sonralar kol , meşə və otla örtülə bilər.
Bununla yanaşı torpaq sahələrinin yerdəyişməsi də müşahidə olunur. Dünya əhalisinin artması insanların yerləşməsi və onların xidmət sahələri ilə təmin olunması , məsələn , zibilxanalar və onların işlənməsi yerləri , yollar , avtomobil dayanacaqları , kollektiv nəqliyyat yerləri və s – nin sahələrinin artırılması lazım gəlir.Bir qayda olaraq şəhər kateqoriyası üçün yaşayış məntəqələri salmaq daha əlverişli olan ən yaxşı kənd təsərrüfatı sahələri, o cümlədən əkin yerləri ayrılır . Hazırda dünyada əkin sahələri 15 mln.kv.km təşkil edir, son 20 ildə demək olar ki , onun artımı dayanmışdır. Bu əkinçilik üçün yararlı sahələrin demək olar ki, qurtarması ilə bağlıdır. Dünyada hər adam başına düşən əkin sahəsi azalmağa doğru gedir. Belə ki , 1700 – 1950 – ci illərdə adam başınıa 0,41 – 0,48 ha əkin sahəsi düşürdü . |