MəMMƏdov qəRİb xəLİlov mahmud

Subboreal qurşaq əsas etibarilə daha cavan torpaq zonalarını əhatə edir. Bu  zonalar buzlaqlar dövründən 

sonra və ya bir qədər əvvəl pliosendə formalaşmışdır. Torpaq örtüyü də cavan olmasilə xarakterizə olunur. Sub-

boreal qurşaq Şimali Amerika, Şərqi Avropa, Mərkəzi və Şərqi Asiyada yayılmışdır. Orada əsasən bozqır, ya-

rımsəhra və səhra torpaqları formalaşır. Bu torpaqlarda gedən əsas proseslər: humusun toplanması, karbonatların 

toplanması, cənub hissədə isə duzların toplanmasıdır. Aşınma prosesi çox zəif gedir. 

Boreal qurşağın  səhra zonaları Afrika, Avstraliya, Mərkəzi və Orta Asiyada geniş  əraziləri tutur, Cənubi 

Amerikada isə az sahədə yayılmışdır. Alimlərin fikrincə «əsl səhralar» abiotikliyi ilə və hər il yağışın düşməmə-

si ilə seçilir. Belə səhralara Saxara, Atakama və Ərəbistan yarımadasının səhraları aiddir. Burada fiziki aşınma 

üstünlük təşkil edib xarakterik torpaq prosesləri müşahidə olunmur. Hər il az da olsa yağıntı (100 mm-ə qədər) 

düşən səhralarda torpaqəmələgəlmə prosesi  zəif gedir (Orta və qismən Mərkəzi Asiya, Cənubi Amerikanın 40 

dərəcə cənub enliyindən cənubda). Çox vaxt başdan-başa torpaq örtüyü olmur.  

Subboreal torpaqəmələgəlmə prosesində qonur-meşə; prerilərin qaratorpağa bənzər; bozqırların qara; quru 

bozqırların şabalıdı; yarımsəhraların qonur; səhraların boz-qonur torpaqları formalaşmışdır. 

Boreal qurşaq daxilində torpaqlar tayqa meşələri və bataqlıqları altında formalaşmışdır. Bəzi torpaqların yaşı 

5-10 min illə hesablanır. Boreal qurşaqda torpaqəmələgəlmə prosesi sialit tipli gilin iştirakı ilə, yüksək rütubət-

lik şəraitində xeyli intensiv gedir. Aşınma prosesi zəifdir. Əsas proseslər humusun və torfun toplanması, bataq-

laşma, podzollaşma, qleyləşmə və kriogenez hesab olunur. 

Boreal torpaqəmələgəlmə prosesində aşağıdakı torpaq tipləri formalaşır: Subqütb otlu meşələr və çəmənləri 

altında çimli-kobudhumuslu və çimli-torflu; şimali tayqa meşələri və seyrəkliklərinin qleyli-donuşlu-tayqa və 

açıq sarı və donuşlu-tayqa karbonat qalıqlı; şimali tayqanın qleyli podzollaşmış və podzollu-illüvial-humuslu; 

orta tayqanın podzollaşmış və podzol; Cənubi Tayqanın və yarpaqlı-iynəyarpaqlı meşələrin çimli-podzollaşmış; 

iynəyarpaqlı-enliyarpaq və enliyarpaq meşələrin turş meşə podzollaşmamış; və boz-meşə torpaqları.