Mexanik hodisalar jismlarning muvozanati oddiy mexanizmlar

50-MAVZU
SHISHA PRIZMADA YORUG‘LIKNING 
TARKIBIY QISMLARGA AJRALISHI. KAMALAK
Har biringiz bahor paytida yomg‘irdan so‘ng osmonda yoy shaklidagi 
rangli «kamalak»ni kuzatgansiz. Ko‘pincha kamalak ikkita bo‘lganligidan 
yurtimizda Hasan-Husan deb ham nomlashadi. Shunday kamalakni yoz 
kunlarida otilib turgan favvoralar yaqinida o‘tirib ham kuzatish mumkin. 
Shisha prizmada yorug‘likning tarkibiy qismlarga ajralishi. Kamalak

---

V bob. Yorug‘lik hodisalari
148
148
Sun’iy ravishda shlangdan suv sepganda sochilib chiqayotgan zarralarda 
ham ba’zan kamalakni kuzatish mumkin. Ko‘ringan tabiiy kamalakka 
qarab yura bosh 
lasangiz, u ham sizdan uzoqlasha boradi va keyinroq 
yo‘qoladi.
Yorug‘likning rangini o‘rganishni birinchi bor ilmiy ravishda 
1666-yilda Nyuton boshlab beradi. Bu haqda Nyuton quyidagicha yozadi. 
«Men 1666-yilda (sferik ko‘rinishga ega bo‘lmagan optik shishani 
silliqlayotganimda) yorug‘lik rangi haqidagi hodisani o‘rganish uchun 
uchburchak shaklidagi shisha prizmani topib oldim. Shu maqsadda men 
xonamni qorong‘ilashtirib, unda quyosh nurlari kirishi uchun kichik 
tirqish qoldirdim. Prizmani shunday joylashtirdimki, natijada yorug‘lik 
prizmadan o‘tganidan so‘ng qarama-qarshi devorga tushdi. Menga 
devordagi jonli ranglarni ko‘rish katta mamnuniyat keltirdi». Bu tajribani 
o‘zingiz ham bajarib ko‘rishingiz mumkin. Buning uchun Quyoshdan 
keluvchi yoki elektr lampochkadan chiqqan nurlarni tirqish orqali 
uchburchak shaklidagi shishadan yasalgan prizmaga tushiriladi. Prizmaga 
tushirilgan oq nur, undan o‘tgach, yetti xil rangga ajralar ekan (114-
rasm). Ranglarning joylashish tartibi quyi dagicha: qizil, zarg‘aldoq, sariq, 
yashil, havorang, ko‘k va binafsha. Yetti xil rangdan tashkil topgan