Mexanik kattaliklarni o’lchash Reja

Ipning tarangligini aniqlash
Tukimachilik ishlab chikarish jarayonlarida shoyi, xom-ashyo iplarining tarangligini kontrol va rostlashda texnologik jixozlarning optimal ish rejimini iplarning uzilishini kamaytirish orqali erishildi. Ip tarangligini kamayishi uni urashni kiyinlashtirsa, ko’payishi esa iplarning tez uzilishiga va iplarning cho’ziluvchanligini kamayishiga olib keladi.
Yigirish jarayonida iplarning tarangligi g’altakning kichik diametridan kattasiga qarab o’zgaradi. Iplarning uzilishi kamaytirish uchun ularning tarangligi katta joyida barabanning aylanish tezligini kamaytrish, taranglik kam joyda esa - ko’paytirish kerak. Harakatdagi ipning tarangligini aniqlash uchun mexaniq dinamometrik o’zgartgichli va elektrik asboblar ishlatiladi.
Amalda mexaniq asboblardan uzining yuqori sezgirligi va katta aniqlikka egaligi bilan farq qiladigan tenzometrik o’zgartgichli elektr asboblar keng qo’llaniladi.
(8-rasm) da elektron tenzometrning sxemasi ko’rsatilgan. Tenzometr ikki .. va .. tenzorezistordan tenzistor T1 da yig’ilgan bir kaskadli kuchaytirgichdan ko’prikli manbaa ta’minlovchi tranzistor T2 li generatordan va o’ziyozar asbob mikroampermetrdan tuzilgan. Tenzometr o’lchash ko’prik sxemasi yoki elkalarida .. va .. tenzorezistorlar deformasiyalanadi va natijada ularning qarshiligi o’zgaradi. Tranzistor T2 da yigilgan o’zgaruvchan tokli ko’prik sxema tenzorezistorlar qarshiligini elektrik signalga aylantiradi. Elektrik signal T1 tranzistorda kuchaytirilib, ajratuvchi transformator Tr1 va to’grilovchi ko’prik orqali o’ziyozar asbob - mikroampermetr (MA) ga uzatadi. Ushbu asbob sifatida elektron assillograflar, o’ziyozarlar va boshqa asboblar qo’llaniladi. Asbob ip tarangligini 5-25 g o’lchash chegarasida o’lchaydi.


Iplarning qalinligini o’lchash.
Pillani yigirish jarayonida chegaralanmagan uzunlikli, berilgan va tekis qalinlikka ega uzluksiz iplar olish uchun ularni bir butun kompleks o’ramda yigiladi. Bu erda asosiy operasiyalardan biri har xil usullar bilan aniqlanadigan iplarning qalinligi hisoblanadi. Pillalar bir vaqtda yigirilmaydi va ip urami ipning qalinligiga ko’ra to’la boradi. Iplar qalinligini o’lchash va rostlash bevosita va bilvosita aniqlash usullari mavjud.
Iplar qalinligini bevosita o’lchash va rostlash usulida uning o’lchanadigan qismi kundalang kesim yuzasini va hajmini o’zgarishi orqali aniqlanadi. Bu usulning ancha murakkabligi sababli bilvosita usul keng qo’llaniladi. Bu usulda iplarning qalinligi, ularning elektr qarshiligini o’zgarishi tangensial ishkalanish kuchi va tarangligini o’zgarishiga bog’liq o’lchanadi. G.S.Pozdiyakov tomonidan iplarning qalinligini ularning elektr qarshiligini o’zgarishi orqali o’lchash va rostlash usuli taklif qilingan.Pilla yigirishda harakatlanadigan shoyi- xom ashyo ipning sirtiga yupqa qatlamda elektr utkazadigan qatlam (elektrolit) surtilib uning elektr qarshiligi o’lchanadi. Umumiy holda shoyi - xom-ashyoning qalinligi quyidagi formula bilan aniqlanadi:

T=Tkn

Bu erda:
T- ipning qalinligi ;
Tk-pilla ipning o’rtacha qalinligi ;
n-tuplamdagi pillalar soni
Ipning elektrik qarshiligi quyidagi formula bilan ifodalanadi:
bu erda
- ipning solishtirma qarshiligi, Om.mm.m ;
- shoyi-xom ashyoning solishtirma og’irligi , mg m;
- ipning uzluksiz o’rtacha uzunligi, m
2-formulada ........- o’zgarmas bo’lganda ipning qalinligi qarshilik ...bilan bog’liqdir. Taklif kilingan usulning prinsipial sxemasi 9 rasmda ko’rsatilgan.